(Faktorët që çuan në varësinë gjermane ndaj gazit rus)
Vetëm katër muaj më parë, mediat perëndimore, analistët dhe politikanët thuajse me lot në sy shprehën keqardhje për tërheqjen e Angela Merkelit.
Në atë kohë, shumë ishin në garë për të vënë në dukje se trashëgimia e saj qëndronte në zgjidhjen me sukses të krizës, mbrojtjen e vlerave të rendit liberal dhe përmirësimin e imazhit të Gjermanisë në skenën ndërkombëtare. Megjithatë, sulmi i Putinit ndaj Ukrainës ktheu gjithçka përmbys.
Të njëjtat media kryesore ndërkombëtare që i dhanë “mamës” gjermane titullin “udhëheqës i botës së lirë” në 2017, tani e cilësojnë atë si fajtore për luftën në Ukrainë. Wall Street Journal fajëson ish-kancelaren se e bëri Gjermaninë peng të energjisë ruse, për keqvlerësimin e plotë të Vladimir Putinit dhe se kontribuoi shumë pak në mbrojtjen e NATO-s.
Ndërsa e përditshmja e New York-ut thekson se lufta në Ukrainë po ndryshon reputacionin, jo vetëm të Merkelit, por edhe të ish-presidentit amerikan Barack Obama, portali amerikan Politico thekson se fajin e ka i gjithë brezi i politikanëve gjermanë i dekadave të fundit. Kjo media amerikane, e cila kohët e fundit është në pronësi të konglomeratit mediatik gjerman Axel Springer, vlerëson se politikanët gjermanë, përfshirë edhe ish-kancelaren, “shërbyen si idiotë të dobishëm të Putinit”.
Gjithçka për fajin gjerman, por pa kontekstin amerikan
Vetë fakti që media përdor etiketimin “idiotë të dobishëm” dëshmon se bota është kryesisht në Luftën e Ftohtë të ripërtërirë. Etiketa “idiot i dobishëm” u krijua në zhargonin politik në Perëndim gjatë Luftës së Ftohtë, me qëllimin për të etiketuar çdo perëndimor që i nënshtrohej propagandës komuniste, domethënë ai që kishte pak kuptim për argumentet e Moskës.
Një etiketë e tillë është vendosur në kurrizin e politikanëve gjermanë, veçanërisht Angela Merkelit.
Dhe ka shumë arsye për këtë – nga vetoja e saj ndaj kërkesës së Ukrainës dhe Gjeorgjisë për t’u bërë anëtarë të NATO-s në vitin 2008, përmes vendimit për të ndërtuar gazsjellësin Nord Stream 2 me rusët, vetëm një vit pasi Rusia aneksoi gadishullin ukrainas të Krimesë, dhe ku konfliktet filluan në rajonet Donetsk dhe Luhansk, deri në pikën e refuzimit të furnizimit të Ukrainës me armë të prodhimit gjerman.
Gjithsesi, analizave në mediat ndërkombëtare dhe kritikave u mungon konteksti dhe ndikimet më të gjera, vendase dhe amerikane.
Rastësisht apo jo, kritikët e politikës gjermane ndaj Rusisë e lënë pas dore faktin se veprimet ushtarake ruse u ndikuan nga këmbëngulja amerikane që NATO të zgjerohej në lindje, por edhe nga përpjekja për ta parë Rusinë si një anë të mundur.
Mediat perëndimore nuk duan të pranojnë argumentin se edhe Uashingtoni do të reagonte në mënyrë luftarake nëse, për shembull, Meksika ose Kuba do të hynin në një aleancë ushtarake me Rusinë ose Kinën ose do të dëshironin një bashkëpunim më të thellë ushtarak me ta. Dhe kur bëhet fjalë për vendosjen e bazave ushtarake dhe armëve bërthamore, debati kthehet në akuza për propagandë ruse.
Ndryshe nga ajo amerikane, elita politike gjermane është përpjekur të përfshijë Rusinë në arkitekturën e përbashkët evropiane të sigurisë gjatë tre dekadave të fundit. Për më tepër, në këtë përpjekje, ata hartuan një program ekonomik integrimi në qeverinë e parë të Merkelit në vitin 2008, kur ministri i jashtëm i atëhershëm socialdemokrat Frank-Walter Steinmaier prezantoi konceptin e Partneritetit Gjermano-Rus për Modernizim. Si pjesë e këtij koncepti, Merkel u kujdes që të mos zemëronte rusët dhe hodhi poshtë anëtarësimin e ish-republikave sovjetike në NATO.
Pacifizëm, merkantilizëm dhe një shpirt i ngushtë sllav
Dhe pse gjermanët u përpoqën kaq shumë që, siç thotë Steinmeier këto ditë, “të ndërtonin një shtëpi të përbashkët evropiane me Rusinë”?
Shumë do të thonë fillimisht emrin e ish-kancelarit Schroeder dhe të disa politikanëve të tjerë gjermanë të rangut më të lartë dhe të ulët, të cilët padyshim panë interesat e tyre në këtë politikë. Por përgjigja është shumë më e ndërlikuar sesa shembulli i korrupsionit.
Përgjigja qëndron në të paktën tre fenomene të politikës gjermane, të cilat kohët e fundit kanë qenë një lloj tabuje, para së cilës askush nuk ka shprehur shumë kritika apo dyshime.
I pari është pacifizmi kombëtar gjerman, i cili është rezultat jo vetëm i faqeve të zeza të historisë gjermane në Luftën e Dytë Botërore, por edhe i faktit që një ombrellë ushtarake amerikane u vendos mbi Evropë. Për më tepër, doreza e asaj ombrellë u vendos në zemër të Gjermanisë, pra në bazat amerikane në të gjithë ish-Gjermaninë Perëndimore, ku ka ende dhjetëra mijëra ushtarë amerikanë, si dhe armë të shumta, përfshirë kokat bërthamore.
Pas krimeve naziste, në Gjermani u krijua një nevojë e veçantë për të mos i dhënë shumë para dhe rëndësi armëve dhe për të insistuar në zgjidhjen jo të dhunshme të konflikteve të politikës së jashtme. Dëshmia se sa i rrënjosur ishte pacifizmi dëshmohet jo vetëm nga refuzimi fillestar për të furnizuar Ukrainën me armë gjermane, por edhe nga fakti se vetë Gjermania nuk ka fuqinë e duhur mbrojtëse në raport me fuqinë e saj ekonomike. Çfarë të thuash, kur një nga prodhuesit kryesorë gjermanë të armëve, Rheinmetall, nuk mund të merrte porosi apo garanci të reja për kredi bankare nga qeveria gjermane. Paradoksalisht, lufta në Ukrainë i detyroi gjermanët të hiqnin dorë nga pacifizmi dhe vlera e veprimeve të Rheinmetall u ngrit në qiell dhe i shpëtoi ata nga stanjacioni financiar.
Fenomeni i dytë është merkantilizmi gjerman, pra dekada e politikës ekonomike në të cilën synimi kryesor është rritja e eksporteve gjermane. Së pari, gazsjellësi Nord Stream 1, dhe më pas projekti Nord Stream 2, u bënë një lloj themeli i merkantilizmit gjerman, sepse ata janë merita për ofrimin e karburantit të lirë shumë të nevojshëm në industrinë e orientuar drejt eksportit të Gjermanisë.
Fenomeni i tretë, i cili është pak i njohur jashtë Gjermanisë, është besimi gjerman në afërsinë e shpirtrave sllavë gjermanë dhe rusë, si dhe në mirëkuptimin e ndërsjellë. Ky besim është veçanërisht i fortë në lindje të Gjermanisë, por është i pranishëm edhe në perëndim, me qëndrimin se gjermanët dhe rusët janë partnerë natyrorë, veçanërisht ekonomikisht. Ky besim, i ndërthurur me pacifizmin, ndikoi që vetëm pak ditë para luftës në Ukrainë, shumica dërrmuese e gjermanëve kundërshtuan armatimin e Kievit ose konfliktin me Moskën për Ukrainën. Në rastin e ish-kancelares, ky fenomen padyshim ka kontribuar në bazimin e politikës së saj ndaj Rusisë në supozimin se Putini do të veprojë gjithmonë në mënyrë racionale dhe të parashikueshme, ashtu siç bënë udhëheqësit sovjetikë në vitet 1970.
Këto tre dukuri kanë mjegulluar pikëpamjen e Berlinit për Putinin dhe synimet e tij, dhe këto ditë këshilltari i vjetër i Merkelit për politikën e jashtme dhe sigurinë, Christoph Heusgen, pranon se ata ishin “shumë sylesh” dhe “nënvlerësuan brutalitetin dhe paskrupulozitetin e Vladimir Putinit”. Heusgen, por edhe këshilltari afatgjatë ekonomik i Merkelit, Lars-Hendrik Roeller, theksojnë se ata nuk mund të “imagjinonin që Putini do të vepronte kundër interesave të tij”.
Këshilltarët e ish-kancelares sigurojnë se ata u përpoqën të ndihmonin Ukrainën, si përmes investimeve të mëdha gjermane dhe ndihmës financiare të pakthyeshme, ashtu edhe përmes avokimit për një marrëveshje të re për faktin që gazi rus vazhdon të rrjedhë përmes Ukrainës. Megjithatë, është e qartë se ata nuk e ndihmuan shumë Ukrainën apo Gjermaninë.
Merkel nuk ishte kurrë shumë stratege, por më shumë u udhëhoq nga pikëpamjet mbizotëruese të opinionit publik gjerman. Në këtë rast, ajo ka çuar në varësinë e Gjermanisë nga gazi rus aq shumë sa që edhe anëtarët më antirusë të qeverisë aktuale gjermane, si zëvendëskancelari Robert Habeck, nuk mund ta imagjinojnë Gjermaninë të vendosë një embargo energjetike ndaj Rusisë brenda natës, sepse, thotë ai, ndikon në paqen sociale në Gjermani. Thjesht, nëse industria nuk merr gaz për prodhim, vendet e punës dhe prosperiteti i Gjermanisë do të rrezikohen në planin afatgjatë.
Lojë partiake e pushtetit të kancelarit
Por një pjesë e kësaj politike energjetike është gjithashtu rezultat i lojës së brendshme politike të Gjermanisë për pushtet që nga koha e kancelarit socialdemokrat Gerhard Schroeder në fund të viteve 1990. Duke refuzuar gradualisht qymyrin dhe duke kaluar në më shumë gaz, socialdemokratët e Schroeder-it u përshtatën më pas me politikën mjedisore të të Gjelbërve në fund të viteve 1990, dhe që nga viti 2005 gazi ka qenë pjesë e strategjisë asimetrike të Merkelit për të zhvendosur kristiandemokratët e saj në të majtë, në mënyrë që ata të mbulojnë vetëm SPD dhe të Gjelbërit kishin një lloj tapie.
Me gazin rus hoqi nga duart e socialdemokratëve titullin mbi të ashtuquajturën Ostpolitik të Willy Brandt, pra politikën e normalizimit të marrëdhënieve me Lindjen përmes bashkëpunimit ekonomik.
Nga ana tjetër, ajo mbushi me gaz gropat e energjisë gjermane, të cilat u krijuan nga vendimi i saj për të hequr dorë jo vetëm qymyrin, por edhe energjinë bërthamore në tranzicionin energjetik të Gjermanisë, duke thyer kështu “veprën” e të Gjelbërve kundër qymyrit dhe energjisë bërthamore.
Sot, këshilltari ekonomik i Merkelit justifikon varësinë e tepruar të Gjermanisë nga Rusia duke thënë se kishte një konsensus të brendshëm që Gjermania të bëhej neutrale ndaj klimës deri në vitin 2045, pa energji bërthamore dhe qymyr, dhe që gazi të mbetej në përdorim, të paktën derisa të bëhen zgjedhjet e energjisë së rinovueshme.
Në këtë kontekst, gazsjellësi Nord Stream u përdor në mënyrë ideale për një lloj përllogaritjeje të pushtetit politik, në të cilin kritikat ndaj të Gjelbërve nuk ishin mjaftueshëm të ashpra dhe SPD u bë e nënshtruar ndaj saj, kështu që ata ishin në tre nga katër qeveritë e saj.
Steinmaier theu zotimin e tij për heshtje
Por ka diçka që e dallon Angela Merkelin, për shembull, nga presidenti aktual socialdemokrat i Gjermanisë, Frank-Walter Steinmeier, i cili ishte një nga protagonistët kryesorë të politikës gjermane ndaj Rusisë. Ai ndryshon në atë që ende mban një lloj zotimi heshtjeje.
Deri më tani, Merkel nuk ka thënë asnjë fjalë të keqe për Nord Stream 2, por gjithsesi i përmbahet faktit se është një “projekt i një sektori thjesht privat ekonomik”.
E vetmja gjë për të cilën foli këto ditë është deklarata e saj në të cilën theksoi se ajo ende qëndron pas vendimit të saj në samitin e NATO-s në Bukuresht në vitin 2008 për të hedhur poshtë mundësinë e anëtarësimit të Ukrainës dhe Gjeorgjisë në aleancë. Duke iu referuar krimeve të zbuluara në Bucha dhe vende të tjera në Ukrainë, Merkel tha se të gjitha përpjekjet për të “ndaluar barbarizmin dhe luftën e Rusisë kundër Ukrainës” kanë mbështetjen e saj të plotë. Por asnjë fjalë për Nord Stream 2.
Në të kundërt, Steinmeier tha se “angazhimi i tij ndaj Rrjedhës së Veriut 2 ishte padyshim një gabim” dhe se gjermanët “u kapën pas urave në të cilat Rusia nuk besonte më dhe partnerët tanë na paralajmëruan për këtë”.
Steinmeier tha se vlerësimi i tij ishte se Putini nuk do të dëshironte të pranonte rrënimin e plotë ekonomik, politik dhe moral të vendit të tij për shkak të “iluzionit të tij perandorak”.
“Kam bërë një gabim, ashtu si edhe të tjerët”, tha ai, duke thyer zotimin e heshtjes.
Merkel nuk e bën. Për tani.
