Hoxhallarët tanë e kanë zakon të rrënjosur, që në ligjëratat e tyre, në një mënyrë pothuajse mekanike, pa kontekst logjik, të sjellin shembuj nga jeta e figurave të shquara muslimane dhe të evokojnë ngjarje të kohëve të hershme të Islamit, me synimin se me to udhëzojnë e motivojnë .besimtarët e kohës sonë.
Shkruan: Milazim Krasniqi
Natyrisht, nuk ka pse kontestohet qëllimi i mirë, që ata kujtojnë se e arrijnë. Ata duan të evokojnë episode të historive të lavdishme të muslimanëve, për të motivuar besimtarët në mendime dhe veprime fisnike e fitimtare, në kohën e dëshpërimit që ata kanë me gjendjen e përgjithshme të tyre anëkend botës. Ata synojnë ta paraqesin historinë e muslimanëve si një kauzë triumfale, me mesazhin ekplicit se e atillë do të mbetet deri në fundin e botës. Triumfalizmi pothuajse militant, duke glorifikuar në përmasa mitologjike e legjendare figura e ngjarje të së kaluarës së largët, mund ta ketë qëllimin e mirë, por është i pasaktë dhe rezultatet nuk dalin ashtu si ata kujtojnë. Fragmentet dhe episodet e lavdishme, të bëmave të figurave të shquara dhe të ngjarjeve të lavdishme, nuk e fshehin dështimin e madh që ka përjetuar tash sa shekuj bota muslimane dhe që në një formë edhe më dramatike është duke e përjetuar sot. Fshehja e këtij realiteti nëpërmjet shembujve të selektuar me një qëllim të paracaktuar ideologjik, prodhon iluzion dhe realisht bëhet shkas që të tejzgjatet letargjia e degradimi.
Deformime konceptuale
Glorifikimi i disa figurave dhe ngjarjeve të së kaluarës së muslimanëve, kryesisht të gjeneratës së parë, pra vetëm arabë, duke u dhënë përmasa mitologjike e folklorike, prodhon jo pak përfytyrime të deformuara. Së pari, kjo qasje shërben për të fshehur dhe amnestuar dështimet e muslimanëve të atyre kohëve. Ata kanë pasur suksese spektakulare vërtet, por nuk kanë qenë imunë as ndaj hutesave e edhe dështimeve në raste të caktuara. Prandaj, glorifikimi mitologjik është qasje e gabueshme, sepse në fund të fundit, kanë qenë njerëz të zakonshëm dhe janë sprovuar edhe me hutesa, gabime e dështime edhe ata. Së dyti, me këso ilustrimesh të shkëputura, që shndërrohen në narracione triumfaliste, prodhohet iluzioni se dështimi i tashëm është i përkohshëm, një episod i vogël, ndërsa triumfi është dikund pranë, vetëm pret që të preket një sustë dhe të kthehet lavdia e moçme dhe triumfi përfundimtar. Së treti, kjo qasje selektive, mund të krijojë përfytyrimin e arabizimit të plotë të historisë së Islamit e të muslimanëve, sepse vetëm figura nga historia arabe përmenden e propozohen si modele për t’u imituar. Ndërsa, historira bëmash e ngjarjesh të muslimanëve që ia vlen të tregohen ka edhe ndër popuj të tjerë e vende të tjera, që nga Sicilia, Spanja, Peandoria Osmane, Azia Jugore e deri te Malezia e Indonezia.
Reduktimi në një hapësirë të ngushtë, në një etni e në një kohë të shkurtër, është qasje e imponuar nga interpetimi arabocentrik e vehabist, e jo një qasje me metodologji universaliste islame. Së katërti, narracionet me patos mitologjik e folklorik, e kanë brenda vetes rrezikun e interpretimit joislam të figurave e të ngjarjeve, gjë që është deformimi më i rëndë. Pse? Sepse me këto narracione ka rrezik që ngatërrohet kuptimi i aksiomës kur’anore, që thotë se Islami triumfon mbi çdo fe, me gjoja triumfin e sigurt të muslimanëve në çdo rast e në çdo kohë. Triumfi i Islamit, i shpallur nga Krijuesi i Botëve, do të jetë vullneti përfundimtar i Krijuesit, e jo vepër e muslimanëve. Zoti ka garantuar se do ta mbrojë këtë besim, pa e lënë rezultatin e atij triumfi final në vullnetin dhe punët e njerëzve. Pra, edhe në këtë aspekt, si në çdo gjë tjetër, Zoti është Triumfuesi, e jo veprat e njerëzve. Triumfin e Islamit Zoti e realizon si të dëshirojë. Dhe e realizon me kend të dëshirojë. Pra, çështja është e qartë: Zoti është Triumfuesi, ndërsa, njerëzit, pra edhe muslimanët, janë të gabueshëm dhe me mundësi të kufizuara për triumf, të cilin ata mund ta arrijnë vetëm me ndihmën e Zotit. Muslimanët nuk janë të programuar me ligje të tjera fizike e fiziologjike nga njerëzit e tjerë. Nuk janë “supermenë”, po të përdorim si metaforë një figurë personazh kinemaje.
Krijuesi në një verset kur’anor i njofton besimtarët muslimanë se duhet të përgatiten për luftë me mjete e me njerëz dhe të jenë të qëndrueshëm, sepse nëse ata ndiejnë dhembje nga mundimi, edhe kundërshtarët e tyre ndiejnë dhembje nga mundimi. Pra, nga pikëpamja fizike e biologjike, njerëzit janë të njëjtë, pavarësisht besimeve të ndryshme. Ndërsa, e fshehtë e Zotit është se kur dhe si u ndihmon atyre që janë besimtarë të sinqertë, që janë në rrugë të drejtë, që i janë dorëzuar Zotit me besim të plotë. Por, kjo është përtej mundësive njerëzore që ta detektojnë e ta kuptojnë plotësisht. Mund ta përjetojnë, siç e përjetuan besimtarët muslimanë në Betejën e Bedrit, por ajo mbetet fshehtësi, për të cilën njeriu nuk mund të ketë dituri dhe prandaj as nuk mund ta faturojë si meritë të veten. Besimtari e beson këtë mundësi dhe mjaftohet me kaq. Pra, duhet të jetë e qartë se muslimanët, ndonëse janë besimdrejtë, nuk janë pronarë të së vërtetës, nuk e kanë të garantuar suksesin, nuk janë të pagabueshëm, nuk janë të pamëkate, nuk janë imunë e rezistentë ndaj pasioneve të dobëta njerëzore. Edhe muslimanët kanë qenë në të kaluarën dhe janë edhe sot të sfiduar e të sprovuar, si të gjithë njerëzit e tjerë. Diferencën e bën ndihma e Zotit, kur ai ua ofron ndihmën. Pa atë ndihmë, janë humbës dhe të katandisur. Prandaj, duhet të kihet kujdes edhe në interpretimin e figurave e të ngjarjeve të së kaluarës, e mos t’u faturohet suksesi e pagabueshmëria figurave njerëzve e as ngjarjeve konkrete, sikundër bëjnë shumë shpesh hoxhallarët, sepse suksesi dhe triumfi gjithmonë e gjithkund ka ardhë e vjen nga Krijuesi.
Nëse shmanget nga vëmendja ky fakt, atëherë hapet mundësia e hiperbolizimit të figurave historike e të ngjarjeve historike të kohëve të kaluara, duke i veshur ato me elemente mitologjike, legjendare e folklorike. Veshja e disa figurave krejtësisht njerëzore, sikundër kanë qenë Aliu, Hysejni e Hasani dhe ngjarjeve ku ata ishin të kapërthyer, me elementë mitologjikë e folklorikë, bile edhe duke proklamuar “shenjtërinë” e tyre, ka prodhuar e prodhon ndarje, keqkuptime, rivalitete, madje edhe konflikte të përgjakshme ndërmjet vetë muslimanëve. Thënë thjesht, stolisja e figurave të ndryshme me tipare të trimërisë dhe pagabueshmërisë mbinjerëzore, gjë që e bëjnë shpesh hoxhallarët në ligjëratat e tyre, esencialisht është shkarje nga konceptimi teuhidist i botës. Në këtë kontekst, mjafton të evokohen vështirësitë, sprovat, dilemat, dështimet dhe problemet nëpër të cilat kanë kaluar të dërguarit e Zotit, për të kuptuar lehtësisht se suksesi asnjëherë nuk ka qenë punë “njerëzish të shenjtë” e as “supermenësh”, por ka ardhë vetëm me ndihmën e Zotit. Interpretimi i bëmave dhe ngjarjeve nga e kaluara e muslimanëve jashtë këtij konceptimi teuhidist, ka rrezik se rrëshqet jashtë interpretimit me metodologji mirëfilli islame, gjë që është praktikë shumë e përhapur.
E sigurtë është se të gjithë vijuesit e ligjëratave nëpër xhamia e edhe në rrjete sociale e platforma të ndryshme, e kanë mundësinë që vetë ta detektojnë atë qasje mitologjike e foklorike në evokimin dhe interpretimin e figurave të shumta historike dhe të ngjarjeve historike nga e kaluara e largët, me thekse te ajo që quhet gjenerata e parë. Evokimet mitologjike e folklorike, janë në kundërshtim me logjikën dhe mbi të gjitha me Shpalljen Hyjnore, ku edhe i dërguari i fundit portretohet si njeri i zakonshëm, si njeri që nuk ka asnjë fuqi mbinjerëzore, si njeri që nuk e di aspak të fshehten dhe si njeri që e ka obligim vetëm që ta shpall atë që i kumtohet. Prandaj, rrëfimet mitologjike, që janë në kundërshtim me mesazhet e Kur’anit, e hutojnë publikun (xhematin.) Rrjedhimisht, ato evokime fragmentare dhe të ideologjizuara, nuk e mobilizojnë dëgjuesin e ligjëratave të tilla. Përkundrazi, ato mund ta hutojnë dhe ta çorientojnë.
Ligjërata të pastrukturuara – me “ramje të lirë”
Problemi tjetër ka të bëjë me mënyrën si rrëfehen këto bëma e ngjarje nga ana e ligjëruesve tanë. Ligjëratat e shumicës dërrmuese të hoxhallarëve zakonisht nuk janë të strukturuara, ashtu që të kenë një temë të kornizuar, që të kenë një ecuri të shpjegimit me faktografi, me citime të burimeve e me shifra, si dhe të transmetimit efektiv të mesazhit në fund të ligjëratës. Prirja dominate është një rrëfim me “rënie të lirë”, pra, pa temë të kornizuar, pa shtjellim nëpër disa faza dhe pa arritur që mesazhi të transmetohet me efektivitet.
Në kuadër të ligjëratave të pastrukturuara, pra të ligjëratave me “ramje të lirë”, bëmat e të kaluarës së largët shumica e ligjëruesve naivisht i paraqesin si të kishin ndodhur dje dhe madje si të kishin ndodhur në mesin e shoqërisë tonë së sotme. Bile edhe gramatikisht narracionet e tilla i paraqesin në kohën tashme, e jo në kohën e shkuar. Prezentimi i ngjarjeve të së kaluarës si të kishin ndodhur sot, nga antropologu Xhek Gudi është quajtur “amnezi strukturale”, pra një zhvendosje në kohë, një përzierje në hapësirë, një përjetim naiv dhe një interpretim konfuz i botës. Ngjarjet e ndodhura shekuj në parë, në popuj të tjerë e në realitete krejt të tjera kulturore, politike e shoqërore, mund të evokohen e të përdoren për të dhënë ndonjë mesazh moral, por jo për të kërkuar përsëritjen e tyre mekanike. Përsëritja mekanike e ngjarjeve historike dhe e bëmave të njerëzve thjesht është e pamundur. Mund të mirren mesazhe të caktuara morale prej personazheve e ngjarjeve të së kaluarës, që të jenë edhe frymëzuese, por ato nuk mund të ribëhen ashtu si kanë ndodhur, nga njerëz të tjerë dhe në kohë të tjera. Duhet të kuptohet tashmë se aftësia dhe mundësia e personazheve për të bërë mrekullira në çdo kohë e në çdo rast, është karakteristikë e përrrallës, jo e realitetit jetësor e historik. Ndërsa, të menduarit dhe të ligjëruarit sipas modelit të përrallës, është produkt i të menduarit jologjik, jokritik, bile edhe infantil, prandaj në këtë nivel të komunikimit nuk duhet të përdoret.
Emocionaliteti asgjëthënës
Mungesën e të strukturuarit të ligjëratës dhe të aplikimit të menduarit kritik brenda saj, shumica e ligjëruesve (hoxhallarëve) përpiqen ta kamuflojnë me një shkallë të lartë të ligjërimit emocional, ndonjë prej tyre madje edhe duke u ngashëryer e duke nxjerrë edhe lot gjatë ligjërimit. Por, as lotët nuk e fshehin në këso situatash paditurinë e tyre. Ngashërimi i shtirur dhe lotët, në ndonjë rast mund të jetë edhe tentativë për manipulimin e publikut (xhematit) gjë që është për keqardhje. Jo ngashërimi, po strukturimi i ligjëratës dhe mendimi kritik duhet të përdoren që të jipen përgjigje efektive për problemet konkrete e të rënda të besimtarëve. Problemet e rënda e tronditëse të sotme gjithandej botës muslimane, dekadenca kulturore e morale, paaftësia për të konkuruar në sistemet e vlerave të kohës së sotme, ngecja e tmerrshme në arsim e në shkencë, paaftësia për të bërë shtete muslimane me drejtësi sociale e me vlera morale, paaftësia e muslimanëve për ta frenuar ekstremizmin e terrorizmin, që keqpërdorë fenë tonë për qëllime të errëta politike e ideologjike, nuk mund të gjejnë përgjigje nga narracionet kaotike për të kaluarën e lavdishme, kur problemet qenkëshin zgjidhur me hepiend. Në ligjërata e në studimet tona duhet të kuptohet e të tregohet edhe se ku është gabuar, që nga gjeneratat e para e deri në ditët tona, e prej andej të bëhet përpjekje që të eliminohen pasojat e gabimeve dhe të gjenden zgjidhje për problemet konkrete të kohës sonë. Pra, receta të gatshme, për zgjidhjen optimiste dhe efikase të problemeve të kohës sonë nga përvojat e pararendësve nuk mund të ketë. Mund ë ketë mesazhe konkrete e specifke, por jo receta të gatshme për triumf që vjen me një zgjidhje “deux ec machina.” Nuk ka aso zgjidhjesh. Emocionaliteti asgjëthënës vetëm sa e zbulon paditurinë. Bile në shumë raste edhe hipokrizinë.
Çka me ba jashtë xhamisë
E sigurt është se nga ligjëratat e pastrukturuara e të stërzgjatura, ku heronjtë e së kaluarës prezentohen si të ishin bashkëkohanikët tanë supermenë dhe ku propozohet madje që të përsëriten mekanikisht bëmat e tyre, publiku nuk përfiton as njohuri teorike të dobishme e as mobilizim praktik, që do të ishin të vlefshme në jetën e tij konkrete. Kujtimet e vagullta për të kaluarën e lavdishme, të prezentuar si e tashme, njeriut të sotëm i përplasen për fytyrë, sapo të dalë nga xhamia, në realitetin shoqëror, kulturor e politik, ku ai nuk ka përgjigje si ta interpretojë realitetin. Nuk ka përgjigje sepse ligjëratat-përralla nuk japin pëgjigje adekuate për realitetin. Përgjigje do të mund të ofronte një botëvështrim mirëfilli islam, i gërshetuar me interpretimin shkencor-kritik të fakteve të së kaluarës e edhe të realitetit. Në të kundërtën, bëmat e heronjve të Islamit, të para shumë shekujve, besimtarit të sotëm do t’i shungullojnë në imagjinatë, ndërsa në çdo hap që ndërron në realitetin jetësor e shoqëror, ai do ta shohë veten të tjetërsuar, në një botë kaotike, të degraduar e provokuese, krejt të ndryshme nga ajo e atyre heronjve të narracioneve të hoxhallarëve të ngashëryer nga emocionet. Fjala vjen, rrugës nga xhamia për në shtëpi, besimtari do të shohë femra gjysmë të lakuriquara, restorante ku konsumohet alkooli, varfanjakë që përgjërohen për një kothere bukë, pasanikë që tunden si bibana, islamofob që mezi presin ta thumbojnë me ndonjë batutë… Ndërsa në shtëpi, nga mediet vizive dhe nga mediet e reja, do të shohë si shpërthejnë poashtu imazhe seksualisht provokuese, dezinformata të shumta, reklama manipuluese, etj. Pra, do të ballafaqohet e do të shohë antivlera sociale, kulturore e morale gjithandej. Madje edhe emisione televizive me përmbajtje fyese ndaj fesë së tij. Bile mund të ketë edhe anëtar të familjes së vet, që janë indiferent ose edhe kundërshtar të besimit të tij. Ky është realiteti kulturor, shoqëror e medial në të cilin ai jeton, jo përrallat për të kaluarën e lavdishme, që përfunduakan me hepiend.
Çfarë do të bëjë ky besimtar, i frymëzuar nga shkëlqimi i heronjve të tij në të kaluarën dhe i dërrmuar nga pafuqia e tij në realitetin ku jeton? Ai mund të kërkojë azil në imagjinatë, pra, të jetojë me fantazimet e kohëve të arta, me bëmat e atyre burrave sypatrembur e fitimtarë, të devotshëm e të moralshëm, që kanë qenë krenaria e besimtarëve në kohën e tyre. Do të ëndërrojë që të ribëhet ajo kohë e artë, ku edhe ai vetë të bëhet pjesëtar i saj. Interpretimi vehabist këtë përrallë e beson dhe e tregon. Efekti i këtij narracioni të ngjyrosur idelogjikisht mund të jetë ngushëllues, ose rebelues. Nëse është ngushëllues, ai që e beson do të vazhdojë ta ngushëllojë veten, që të jetojë në pritje të asaj dite të bukur, kur do të ribëhet koha e artë e muslimanëve. Nëse efekti është rebelues, konsumuesi i saj mund t’ia mbushë mendjen vetes se ajo kohë e artë duhet të rikthehet mekanikisht, me militantizmin dhe angazhimin e tij revolucionar/rrënues. Në atë rast ai do të mund të fillojë ndonjë formë angazhimi, i cili si pikë referimi do të ketë mjetet e kohës së shembëlltyrave të imagjinatës së tij. Rrjedhimisht, angazhimi i tij do të ishte anakronik e joefikas. Dhe i dëmshëm. Shumë shpejt do të mund të gjendej nën vëzhgimin dyshyes të komunitetit e të shoqërisë. Në variantin më të keq, do të mund të gjendej edhe nën goditjen e shtetit. Aty do të mund të mbyllej jo vetëm iluzioni, po edhe jeta normale e tij.
Për të shmangur këto rreziqe, në të cilat mund të bien konsumentët naivë të ligjëratave fetare të konceptuara jashtë kohës e jashtë hapësirës konkrete jetësore e shoqërore, do të duhej të bëhej një ndryshim esencial i mënyrës së ligjërimit dhe interpretimit të figurave e të ngjarjeve të së kaluarës islame, nga ana e ligjëruesve fetarë islamë. Por, fillimisht, hoxhallarët do të duhej të kalonin nëpër kurse serioze trajnimi ose specializime, lidhur me metodologjinë e njohjes shkencore, si dhe mbi mënyrat efikase të komunikimit me publikun, në kontekstin e kohës dhe hapësirës gjeokulturore e gjeopolitike në të cilën jetojmë.
Qasja universaliste dhe kritike si mundësi
Hoxhallarët dhe të gjithë ligjëruesit e thirrjes islame do të duhej të aftësoheshin të interpretonin ngjarjet historike me qasje universaliste e njëherësh kritike, e jo me qasje mitologjike e foklorike. Gjithashtu ata duhet të aftësohen që në të ardhmen të përballojnë edhe debate me pjesëtarët në ligjëratat e tyre, ose në komunikimin e gjithëpërhapur të rrjeteve sociale, platformave dhe medieve on lajn. Qasja univeraliste duhet ta paraqesë Islamin, si Shpallje Hyjnore, si kontinuitetin dhe finalizimin e shpalljeve të mëhershme dhe që vlen për të gjithë njerëzimin dhe për të gjitha kohët në vijim. Gjithsesi misionin e të dërguarit të fundit, duhet ta paraqesë në këtë sfond universal, pra, si sihariq për mbarë njerëzimin, e jo si një përvehtësim sektarist. Edhe historia e figurave emblematike të besimit islam dhe ngjarjet që e karakterizojnë historinë e Islamit dhe të muslimanëve, duhet të paraqiten si pjesë përbërëse e historisë së njerëzimit, si mesazhe morale për të, e jo si përhumbje iracionale, ose si ekskluzivitet folklorik arab a persian.
Ndërsa, intrerpretimi kritik i ngjarjeve duhet të heqë mjegullat mbi figura e ngjarje si gjoja të pagabueshme e të përkryera, sepse jetët njerëzore dhe ngjarjet njerëzore, nuk janë kurrë të përkryera. Fjala vjen, nuk mund të pranohet si interpretim kredibil intrepretimi sipas të cilit në konfliktin civil ndërmjet vetë muslimanëve, e kanë pasur mirë edhe Aliu e edhe Muaviu. Sigurisht, dikund në vendimet e tyre njerëzore është gabuar, sepse ndryshe nuk do të ndodhte ajo gjakderdhje ndërmjet muslimanëve. Aksioma e shpallur nga Zoti thotë se të mirat i kemi prej Zotit e të këqijat prej vetëvetes. Pra, në pajtim me këtë aksiomë kur’anore, mund të interpretohet edhe ajo ngjarje e edhe figurat dhe ngjarjet e tjera, duke pasur para sysh fragjilitetin e natyrës njerëzore dhe gabimet njerëzore. Dështimet e shumta muslimanëve në të kaluarën dhe në kohën tonë, kanë ardhë për shkak të gabimeve të tyre njerëzore. Pra, e sigurt është se edhe figurat më emblematike muslimane ka pasur gabime të caktuara, sepse pa gabimet e tyre njerëzore, nuk ishin paraqitur gjithë ato konflikte, humbje, dështime e dekadenca që e kanë degraduar botën muslimane për tmerr. Nëse kurrë nuk kuptohet e nuk pranohet se ku e kush ka gabuar, nuk do të kuptohet kurrë as pse është kjo katandisje e sotme e muslimanëve. Pra, edhe figurat më emblematike e më të mitizuara, duke përfshirë edhe ata që quhen katër halifët e drejtë, do të kenë gabuar. Pa gabimet e tyre njerëzore, nuk mund të kuptohen as atentatet vdekjesjellëse kundër Othmanit, Omerit e Aliut dhe as ndarjet doktrinare e konfliktet e përgjakshme që pasuan. Nuk mund të kuptohen as reprezaljet e emevitëve, as revanshet e abasitëve, as pushtimi mongol, as disfata në Spanjë, as gjithë katandisjet e mëvonshme, deri në ditët tona, kur katandisja në botën arabe, veçmas në Siri e Irak, po edhe më vende të tjera, thjesht është bërë e tmerrshme.
Minimalisht, ligjëruesit do të mund të përdornin gjykimin kritik në evokimin e figurave dhe ngjarjeve, gjë që do t’u mundësonte të ndanin mesazhet morale të atyre ngjarjeve, nga propozimi, që të përsëriten mekanikisht dhe nga iluzioni se së shpejti do të arihet triumf i ngjashëm me atë kohëve të arta, të mulsimanëve të hershëm. Raste nga jeta e sahabëve dhe veprimet e tyre, vërtet janë e duhet të afirmohen si mesazhe, si mësime morale. Por, ato nuk mund të ribëhen. Jeta e sotme e muslimanëve gjithandej botës, pra edhe në vendin tonë, realizohet në shtete që nuk janë islame. Këto shtete kanë kushtetuta e ligje sekulare, shumë herë edhe ligje diskriminuese ndaj lirive dhe të drejtave elementare të muslimanëve. Në këso realitetesh, muslimanët duhet të aftësohen që ta jetojnë jetën konkrete, edhe me kufizimet që u janë imponuar dhe të punojnë me maturi, që të ndikojnë në përmirësimin e pozitës së tyre. Pra thënë figurativisht, ata duhet të bëhen vetë personazhet e kohës së vet dhe të realitetit ku jetojnë, me sjellje e punë të mira, me bashkëpunim korrekt me grupet e tjera fetare e sociale, me respektimin e ligjeve, natyrisht edhe me pjesëmarje aktive e konstruktive në debale legale, mediale e shoqërore, për përmirësimin e gjendjes së tyre, e jo me imitim. Besimtari i sotëm muslimanë që jeton në shtete sekulare, duhet të shfaq prirje e interes për t’u integruar në shoqëri, e jo për të dezertuar prej saj, sepse faktikisht nuk ka as ku shkon. Botës së sotme të globalizuar i është imponuar një spektër kufizimesh të lirive dhe të të drejtave të muslimanëve gjithkund, bile kufizime më brutale ka në shumë shtete që formalisht janë të proklamuara si muslimane.
Në rastin tonë shqiptar, disa kufizime janë krejtësisht të dukshme, për arsye specifike. Faktet që kombi ynë përbëhet nga pjesëtarë të besimeve të ndryshme fetare, që jetojmë në zemër të Evropës, në një realitet gjeokulturor e gjeopolitik ku dominon liberalizmi, sekularizmi dhe kristianizmi, vetvetiu paraqesin disa kufizime për liritë dhe të drejtat tona, e pakta në sferën publike dhe në jetën politike. Në shtete e shoqëri të këtilla, manifestimi i besimit islam është sfidë serioze, prandaj këtu prej muslimanëve kërkohet më shumë moderacion, më shumë kujdes, sepse islamofobia në grupet e fuqishme të interesit është shumë aktive dhe për pasojë goditja e shtetit ndaj muslimanëve mund të jetë e ashpër.
Na duhen përgjigje adekuate për sot
Sigurisht jeta në një shtet mirëfilli islam, do të ishte shumë më e lehtë për një besimtar, pasi aty do të ishte i mbrojtur nga ligjet dhe aty edhe diskursi dominant i ligjërimit do të ishte mirëkuptues ndaj besimit të tij. Por, një shtet i tillë sot në botë nuk ekziston. Prandaj, pranëveprimi ose përshtatja e besimtarëve në këto realitetete çfarë janë sot, është e pashmangshme. Pikërisht të kuptuarit dhe të shpjeguarit e kësaj gjendjeje konkrete e reale do të duhej ta ndihmonin hoxhallarët përkatësisht ligjëruesit tanë fetarë. Ata duhet të na ndihmojnë të jetojmë me Islam në kohën tonë, në realitetin tonë, pa u kundërvënë në mënyrë fataliste, ose agresive me realitetin shoqëror e me shtetin, pa u manipuluar nga narracione ideologjikisht të instrumentaliuzuarapër të kaluarën.
Nga ana tjetër, mesazhe të bashkëjeteës harmonike ndërmjet komuniteteve të ndryshme fetare e ndërmjet etnive të ndryshme, ka plot në historinë tonë, si edhe në historinë e shumicës së muslimanëve, gjë që duhet të afirmohet. Bile, trajektorja kryesore e historisë së muslimanëve në kohën e fuqisë së tyre, ka qenë integrimi, e jo separimi, bashkëjetesa e jo konflikti. Ato vlera do të duhej të silleshin si mesazhe edhe për gjeneratat e sotme të besimtarëve, gjë që është në frymë edhe me një segment të globalizmit. Natyrisht, ajo që është përbashkuese për ne dhe të gjitha gjeneratat e besimtarëve muslimanë, është dhe mbetet deri në fundin e botës Shpallja e Fundit Hyjnore, Kur’ani famëlartë. Në Shpallje i gjejmë të gjitha ato përgjigje që na nevojiten për një jetë të pastër morale dhe për një besim të plotë e të patundur edhe në kohën tonë, duke përfshirë në këtë mes edhe tolerancën e bashkëjetesën paqesore më pjesëtarët e besimeve të tjera dhe të etnive të tjera. Pa qenë nevoja të manipulohet me të kaluarën e selektuar qëllimisht si konfrontuese dhe triumfuese.
Besoj se është e saktë të thuhet se gjeneratat e hershme të muslimanëve kanë qenë të suksesshëm, sepse i kanë gjetur në Kur’anin famëlartë përgjigjet për problemet dhe idealet e kohës së vet dhe të fateve të tyre. Gjeneratat e sotme të muslimanëve duhet të nxjerrin mesazhe morale nga mesazhe nga ato përvoja të tyre, ndërsa përgjigjet për problemet e veta konkrete, në kohën tonë, duhet t’i zbulojmë vetë. Në rend të parë nga studimi i Shpalljes Hyjnore, me qasje që mbëshetet edhe në rezulatet e dijeve të akumuluara shkencore. Shumë nga zbulimet shkencore të shekujve të fundit, janë shndëruar në argumente shtesë për vërtetësinë e Kur’anit si Shpallje Hyjnore. (Njëri nga librat që jep ndihmesë në këtë konceptim është libri “Bibla, Kur’ani dhe shkenca” i Marcel Boucelit.) Fjala vjen, gjeneratat e sotme të muslimanëve në përgjithësi, pra edhe të shqiptarëve muslimanë, duhet të zbulojmë se si duhet të përdoren me efikasitet dhe brenda urdhërave të Zotit, teknologjia, mediet, rrjetet sociale, si të pozicionohen në proceset e postmodernizmit dhe globalizimit, si të gjejnë balanca ndërmjet shtetit-komb dhe Islamit, si të gjenden balanca të bashkëjetesës paqesore me pjesëtarët e besimeve të tjera, si t’u kundërvihemi ideologjive ekstremiste e terroriste të militantëve muslimanë, si t’u kundërvihemi atakimeve islamofobike, pa rënë në kurthin e tyre, etj. Pra, koncentrimi në interpretimin e Shpalljes Hyjnore, duke e studiuar me metodat më të avancuara të dijes shkencore dhe duke e aplikuar në mënyrë kreative, është rruga e duhur, për të kuptuar realitetin tonë dhe për të mos u stepur nga besimi ynë.
Definitivisht, trimëritë dhe heroizmat e figurave të famshme muslimane të së kaluarës së largët, të intepretuara jashtë kontekstit të tyre historikë, nuk janë të mjaftueshme. Ata nuk janë ballafaquar me problemet si këto që kemi ne: kërcënimi i privatësisë dhe lirisë personale nga teknologjia që e përdorim vullnetarisht, nga dominimi politik, kulturor e dituror i sekularëve dhe të krishterëve, nga epërsia e padiskutueshme ushtarake e shteteve sekulare e kristiane, nga dekadenca e tejzgjatur e mendimit musliman, nga bashkëjetesa në banesa kolektive e në punë me grupe sociale që kanë vlera divergjente me besimin tonë (fjala vjen, LGBT.) Për këto sfida, përgjigjet duhet të gjenden sot dhe këtu. Këto përgjigje nuk gjenden në kohërat e kaluara dhe në përvojat e kaluara të paarardhësve.
Përfundimisht, mund të thuhet se në këto rrethana dhe në këtë kohë, një besimtar musliman që jeton në një shoqëri sekulare/kristiane, në Evropë, nën dominimin e NATO-s, duhet të ketë më shumë qëndrueshmëri dhe motivim për të kultivuar dhe mbrojur besimin fetar islam, se sa në periudhën kur Isami kishte triumfuar. Prandaj, ky besimtar duhet të përshtatet me realitetin dhe kohën ku jeton. Ky besimtar duhet të jetë bartës i besimit të vet me qëndrueshmëri e maturi, si të ishte besimtari i vetëm dhe i fundit. Aduti kryesor i tij sot është vetëm shembulli moral i jetës. Ai duhet të përpiqet që këtë adut ta shndërrojë në referencë dhe në përpaërsi në rrethimin e katandisur moralisht. Pra, ky besimtar i kohës sonë duhet ta përbrendësojë moralisht besimin e vet dhe të aftësohet ta mbrojë me mirësi, me “fuqinë e butë” (sintagmë e Xhozef Najit), e jo me reagime histerike. Aq më pak të dhunshme. Ky besimtar i margjinalizuar dhe në shumë aspekte i diskriminuar, poashtu duhet të referohet tek ideja e lirisë, me theks tek liria universale dhe të drejtat e njeriut, tek liria e shprehjes së mendimit dhe besimit, tek liria si përditshëmri, për mbrojtjen e së cilës duhet konkretisht të kontribuojë. Ky besimtar sot nuk e ka mundësinë që të identifikohet e të njëjtësohet plotësisht me shoqërinë e me shtetin. Ky besimtar i kohës sonë nuk ka kolektiv unik musliman, as shoqëri unike muslimane, as shtet musliman. Prandaj, ky besimtar i kohës sonë, me qëndrueshmërinë, durimin, maturinë, prirjen për t’u integruar në shoqëri dhe veçmas me moralitetin dhe me aspiratën për lirinë universale, e cila do të vlente për të pasi vlen për të gjithë njerëzit, duhet të bëhet vetë subjekt i historisë së re të dinit. Evokimet e vagullta e gjithë ngashërim për heronjtë dhe ngjarjet e mitologjizuara, të folklorizuara e të arabizuara të së kaluarës, nuk i ndihmojnë në këtë mision.
