Parimi i ndalimit të fuqisë prapavepruese të ligjit penal (nuk ka krim nëse nuk ka ligj) dhe ai i zbatimit të ligjit më të favorshëm (më të butë) për palën janë të lidhur ngushtë ndërmjet vete, por, që të dy, si në teori ashtu edhe në praktikë, nuk janë parime absolute, dmth, në raste dhe rrethana të caktuara parashohin dhe lejojnë përjashtime.
Shkruan: Feston Hajdini
Shpjegimi me arsyetim, që, avokati Arianit Koci, i bën gjyqtarit Kurtaj në mbështetje të këtyre parimeve, në lidhje me dënimin me 20 vjet burgim të kriminelit G.Stanishiç për vrasjen (krime lufte) e 13 civilëve shqiptar në Kosovë në vitin 1999, është i paqëndrueshëm.
Parimet në fjalë, përgjithësisht, synojnë të sigurojnë mbrojtje efektive kundër ndjekjeve dhe dënimeve arbitrare në lidhje me krimet e rëndomta të kryera në rrethana të rëndomta. Përball këtyre parimeve, gjithashtu, qëndron një parim tjetër që zë vend të rëndësishëm në të drejtën ndërkombëtare; është detyrimi për ndëshkim krimeve dhe autorëve të tyre në mënyrë të përshtatshme, në mungesë të të cilit do ta asgjësonte qëllimin e ndëshkimit. Kjo kuptohet qartë nga shumë aktgjykime të gjykatave të shteteve të ndryshme ndaj kryersëve të krimeve në kohë dhe vende të ndryshme, ligjshmërinë (përputhshmërinë me Konventën) e të cilave e konfirmon Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ).
Një numër i konsiderueshëm i vendimeve të GJEDNJ-së, nëse i analizojmë, na bëjnë të kuptojmë se, janë pikërisht krimet e kryera në rrethana si të këtyre përgjatë luftës në Kosovë, në të cilat, praktika gjyqësore kombëtare e ndërkombëtare njeh (pranon) përjashtime. P.sh., GJEDNJ, përmes vendimit në rastin ‘’Ould Dah kundër Francës, nr. 13113/03’’, ka vlerësuar se, mosparashikimi i një vepre penale në kodin penal të vendit në kohën e kryerjes së saj nuk mund të merret në konsideratë nëse veprat e kryera, në kohën e kryerjes, përbënin vepra penale sipas të drejtës ndërkombëtare dhe parimeve të përgjithshme të së drejtës të njohura nga kombet e civilizuara. Gjithashtu, nuk mund të merret në konsideratë çfarëdo lloj dispozite e kodit penal ose ndonjë ligji amnistie përmes të cilës kryesi i veprave të tilla penale arrinë t’i shpëtoj ndjekjes dhe përgjegjësisë penale. Ndërsa, në vendimin “Kononov kundër Letonisë, nr. 36376/04”, GJEDNJ, në mënyrë të ngjashme, ka vlerësuar se, nuk mund të merren parasysh kodet penale apo dispozitat për sanksionet penale të ndryshuara/miratuara në prag të kryerjes së veprave penale, duke i cilësuar si abuzim me të drejtën dhe si ‘’ligje të rastit të miratuara nga shteti i vendit ku janë kryer veprat penale, duke vepruar për të mbrojtur shtetasit e vet apo, eventualisht, nën ndikimin e drejtpërdrejtë ose të tërthortë të autorëve të këtyre veprave penale, me qëllim për t’i shfajësuar ata.” Në këtë kuptim, Gjykata e Letonisë e ka konsideruar të pavlefshëm dekretin e vitit 1940 të Këshillit Suprem të RSS të Letonisë, përmes të cilit, Kodi Penal i RSS të Letonisë i viti 1922 zëvendësohej me Kodin Penal Sovjetik, të vitit 1926 (Kod që përcaktonte dënime më të buta për veprat e Kononov-it), me arsyetimin se aneksimi i Letonisë nga ana e Rusisë (RSFSR) përbënte pushtim, dhe, rrjedhimisht, krimet e kryera përgjatë asaj periudhe nuk mund të sanksionoheshin me atë kod (të imponuar në kohë pushtimi).
Në këtë kontekst duhet të shihen edhe ndryshimet në Kodin Penal të ish-RSFJ-së. Ndryshimet e bëra në këtë kod, shumë pak kohë ose edhe pas fillimit të kryerjes së krimeve të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit mbi popullin shqiptar të Kosovës, nuk mund të interpretohen ndryshe përveç se si ndryshime për t’i zbutur dënimet për krimet që paramendonin t’i kryenin, dhe i kryen. Prandaj, në dënimin për G.Stanishiçin, nëse jo Kodi Penal i Republikës së Kosovës, do të duhej të merrej parasysh Kodi Penal i ish-RSFJ-së i parandryshimeve, e jo ndryshimet abuzive që u mundësojnë kriminelëve shmangie prej dënimeve ose dënime paradoksalisht të ulta për krime tejet të rënda.
