“Fjala e nxjerr fjalën” – thotë një proverb i huaj. Në këtë kontekst, përvoja na mëson se leximi sjell leximin tjetër, shkrimi e “prodhon” shkrimin e radhës.
Shkruan: Ali Pajaziti
Satisfaksioni i madh për një shkrues apo autor është kur lexohet, edhe më i madh kur ai merr “feedback” nga lexuesit e vet, kur krijohet një lidhje mes tij dhe receptuesit të mesazhit, pse jo edhe kur kritikohet me argumente, duke u përpunuar kështu më tej lënda e trajtuar. Lidhur me shkrimin tonë të fundit “Covid-19 dhe rizbulimi i të shenjtës” (I, II) na shkroi një mik nga Kreuzlingeni i Zvicrës, Rejhan Neziri, me mbindërim teologjie dhe sociologjie, i cili kishte bërë një analizë të vërtetë të përmbajtjes të tekstit, duke zbrazuar një pjesë të mirë të njhurive nga sociologjia e fesë. Dhe duke shfrytëzuar rjetin magjik, na i shtroi disa pyetje kuptimplota në formë të shkruar, që gjeneronin artikullin 3, pas dy paraprakëve. Sa shkonim e thelloheshim, aq zgjeroheshim me të. Ai në fakt sfidonte tezën tonë për fetarinë në ngritje, për spiritualizmin kurba e të cilit është rritur këtyre muajve të Covid-19, fetari kjo të cilën në fund të bisedës e paketuam si “Fetaria-20”, pra fenomeni religjioz i vitit 2020, që mund të quhet edhe ad hoc fetari, që nënkupton një fetari të papërpunuar, të paevoluar, “të prodhuar ose që ngjan vetëm për një qëllim ose nevojë të caktuar, që nuk është e planifikuar para se të ndodhë”. (CamDic)
Soc-teologu mes tjerash e vëren ngritjen e fetarisë në kohë krizash por e shtron dilemën nëse ka kthim të vërtetë në fe/besim apo kemi të bëjmë me dukurinë sife, dukjen si fetar? Sipas tij në kohë krizash e para që humbet është e vërteta e plotë, në veçanti sot kur komunikimi ka marrë përmasat e shpejtësisë marramendëse, përcjellë me shumësi dezinformatash apo lajmesh të rreme e të fabrikuara dhe shoqëruar pastaj me një mori mendimesh konspirative. Ky lëmsh shumëdimensional, këto situata dhe kohë të vështira, për disa njerëz janë një motiv pothuajse i pashmangshëm për të gjetur strehimin te feja, te Zoti, për ta (ri)zbuluar Zotin. Mirëpo për disa të tjerë ato janë një shkas i volitshëm për ta mallkuar fenë dhe Zotin. Kohët e krizave e mësojnë njeriun të lutet, mirëpo ato e mësojnë atë edhe të mendojë, e të gjykojë më esëll. Njeriu i ngopur nuk lutet shumë dhe nuk mendon shumë, siç do të thoshte shkrimtari dhe kritiku Theodor Fontane. Në shoqëritë e kamura njeriu lutet relativisht më pak dhe mendon më pak; ndërsa në kohë krizash ka gjasa që dikush të lutet pa menduar e dikush të mendojë pa u lutur.
Nëse shkojmë sipas tezës së bashkëbiseduesit atëherë i bje që feja të jetë më kompatibile për shoqëritë e varfra, për komunitetet që përballen me mjerimin, me varfërinë absolute. Ndërsa të dhënat e PEW Research (2019) flasin se ndër 10 vendet më religjioze në botë gjenden edhe SHBA-të dhe Japonia që janë një dyshe nga maja e piramidës globale në aspekt te mirëqenies. Në këtë kategori hyjnë edhe Emiratet, Izraeli si vende me mirëqenie të lartë ekonomike. Nga ana tjetër është e vërtetë teza për lutjet në afekt të kohërave të krizave, si edhe ateizimi dhe agsnosticizmi si tipare edhe të njeriut të kamur dhe të atij të dëshpëruar nga turbulencat e jetës.
Sipas Nezirit “shpesh, me këtë rast, kemi edhe vënie në role kundërshtuese, madje edhe përjashtuese, të besimit (fides) kundrejt arsyes (ratio). Në kohë krizash kemi besimtarë, të cilët për ta dëshmuar besimin e tyre të thellë, arsyen e shtyjnë krejt në prapaskenë duke pohuar se p.sh. virusi nuk më bën mua gjë, pasi e kam Zotin me vete dhe se ata që i kanë mbyllur xhamitë, kishat e faltoret e tjera nuk janë besimtarë “të mjaftueshëm”, jo të vërtetë . Kjo në një farë forme, besimin e mirëfilltë e kalon në besim “të pabesueshëm”, madje në besëtytni… Këtu pyetemi se sa ka të bëjë me fenë e cila thërret në përgjegjësi racionale besimi çudibërës që thërret në mrekulli e cila i anashkalon ligjet e Zotit të vëna në natyrë? Këtu humbet krejtësisht përpjekja për një sintezë të besimit dhe të arsyes dhe sikur arsyeja përdoret si simbol i mosbesimit, kurse besimi besëtytnor, okultist, misterioz e magjik merret për simbol të besimit të vërtetë.”
E kësaj natyre ishte polemika jonë me një besimtar në të 70-tat e veta që mes tjerash pohonte se Korona nuk e zë besimtarin mysliman “sepse ai merr pesë herë në ditë abdest”. Në pyetjen tonë po pse i zë atëherë saudianët, turqit, madje edhe një hoxhë të famshëm, mbeti pa tekst. Ka edhe të besimtarë deterministë apo fatalistë si një pastor kroat i ilci mes tjerash thotë: “Për besimtarin asgjë nuk ndryshon, me krizë e pa të. Sepse ne jemi të huaj në këtë botë, atdheu ynë nuk është nga kjo botë.” (Pardon, 2020)
Kthimi kah Zoti në rast krizash, të skajshmërive të jetës, është kthimi i mirëfilltë kah i Larti apo është është instrumentalizim i fesë apo i Zotit?, vazhdon bashkëbiseduesi nga Zvicra. Kur aftësia mendore e njeriut arrin fundin ose kur dështojnë forcat reale të tij, shfaqet tendenca për ta paraqitur Zotin si një “mbushës të boshllëkut”, kemi reduktimin e Zotit në një deus ex machina, i Cili duhet të shfaqet sa herë kur shihet se nuk janë të mjaftueshme aftësitë dhe forcat intelektuale e praktike të njeriut dhe i Cili me një krismë të fuqishme rrufeje e bubullime situatën dramatike e shndërron përnjëherësh në mrekulli. Ndërkaq kjo prirje mbijeton vetëm derisa të kalojë kriza, derisa njeriu t’i shtyjë edhe pak më tutje kufijtë e tij intelektualë e praktikë dhe derisa më në fund Zoti të mbetet i tepërt, i panevojshëm. Në rastin tonë konkret kjo do të nënkuptonte: kriza të mëson të lutesh, mirëpo derisa të zbulohet vaksina apo medikamenti efektiv. Për pasojë të krejt kësaj kemi situatën se Zoti në fakt nuk vepron kështu si presin këta dhe të tjerët fillojnë të mendojnë, të gjykojnë, e të sodisin me habi: ku është Zoti në këtë kohë krizash e mynxyrash? Pse nuk reagon Zoti? Pse nuk e largon këtë situatë Zoti? Akoma më tepër, pse e lejoi këtë krizë, këtë të zezë, këtë gjëmë Zoti? Këto në fakt janë edhe shkëndijat e para të mosbesimit, të ateizmit, apo në rastin më të mirë të agnosticizmit, përfundon ai.
Sido që të jetë konstatojmë se feja nuk është kategori ekzakte, lehtë e analizueshme, e lehtë e matshme dhe e kuantifikueshme. Sociologjia e fesë gjykon në bazë të disa parametrave aparentë, të dukshëm dhe sondazheve të bëra në komunitet, pjesëtarët e së cilit shpesh nuk janë objektivë sepse e zbrazin vetëm një pjesë të universit të tyre spiritual, ose thonë diçka ndërsa ndjejnë krejtësisht diçka tjetër. Besimtari shpesh ballafaqohet me dilemën, “edhe jam edhe s’jam”. Një gjë tjetër që duhet shënuar në këtë përfundim është se te besimtarët ekziston një fetari e fjetur, siç ekziston edhe një jofetari e fjetur që aktivizohen konform kontekstit. Ri/tradicionalizimi ose konfesionalizimi është një trend global i shekullit XXI, por në forma të religjiozitetit të privatizuar-individual dhe difizuv (Silajdžić, 2013). Frustracionet josiguria ontologjike dhe epistemologjike janë agjentë që prodhojnë nus-produkte psikologjike dhe religjioze të interpretueshme në mënyrë të ndryshme nga teologjia, sociologjia, filozofia…
