A do të jetë në gjendje Izraeli të anulojë marrëveshjen e tregtisë së lirë me Turqinë?
Ministri izraelit i financave Bezalel Smotrich njoftoi të enjten e kaluar se Izraeli do të anulojë marrëveshjen e tregtisë së lirë me Turqinë dhe do të vendosë detyrime 100% për importet turke, me kusht që plani t’i paraqitet Këshillit të Ministrave për miratim.
Në një lëvizje që nxjerr në pah thellësinë e krizës midis dy vendeve dhe parashikon një fazë të re të tensioneve ekonomike dhe politike, Smotrich tha se rifillimi i marrëdhënieve tregtare me Turqinë kushtëzohet nga turqit që të zgjedhin një udhëheqës të ekuilibruar që nuk është armiqësor me Izraelin në fund të mandatit të presidentit Recep Tayyip Erdogan.
Këto kërcënime erdhën pas njoftimit të Ministrisë Turke të Tregtisë, në fillim të këtij muaji, për pezullimin e të gjitha transaksioneve tregtare me Izraelin, në dritën e asaj që ministria e përshkroi si “tragjedi njerëzore përkeqësuese” në territoret palestineze, duke theksuar se Turqia nuk do të tërhiqej nga vendimi i saj, përveçse pasi të sigurojë një fluks të pandërprerë të ndihmave të mjaftueshme humanitare në Gaza.
Smotrich konsideroi se njoftimi i presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan “për të ndaluar importet në Izrael përfaqëson një deklaratë të një bojkoti ekonomik dhe një shkelje serioze të marrëveshjeve tregtare ndërkombëtare të cilave Turqia është angazhuar”.
Çfarë përfshin marrëveshja e tregtisë së lirë?
Sipas faqes zyrtare të Ministrisë së Tregtisë Turke, marrëveshja e tregtisë së lirë midis Turqisë dhe Izraelit u nënshkrua më 14 mars 1996 në Jerusalem dhe hyri në fuqi më 1 maj 1997.
Marrëveshja përfshin heqjen e tarifave doganore, përveç rregullimit të disa fushave si masat sanitare dhe fitosanitare, taksat e brendshme, bilanci i pagesave, prokurimet publike, ndihma qeveritare, të drejtat e pronësisë intelektuale, masat antidamping dhe mbrojtja e origjinës.
Për produktet industriale, të gjitha detyrimet doganore dhe tarifat me efekt të ngjashëm u anuluan që nga 1 janari 2000.
Në vitin 2007, marrëveshja u zgjerua për të përfshirë një gamë të gjerë të produkteve bujqësore.
Konteksti ligjor
Në kuadër të diskutimit për mundësinë ligjore të anulimit të marrëveshjes së tregtisë së lirë mes dy vendeve, ekspertja e së drejtës financiare ndërkombëtare, Funda Yavaşlar shpjegon për Al Jazeera Net se: “Mosmarrëveshjet fillimisht mund të adresohen duke formuar një komitet të përbashkët. Nëse nuk arrihet një zgjidhje, secila palë ka të drejtë të marrë masa me miratimin e këtij komisioni, me kusht që këto masa të jenë më pak të dëmshme për marrëveshjen. Sipas Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë, secila nga palët mund të kërkojë caktimin e një arbitri për të vendosur mosmarrëveshjen. Marrëveshja përfshin edhe opsionin e anulimit, me kusht që pala tjetër të njoftohet për vendimin e anulimit 6 muaj më parë në rrugë diplomatike.
Turqia dhe Izraeli janë anëtarë të Organizatës Botërore të Tregtisë dhe nëse nuk janë në gjendje të zgjidhin mosmarrëveshjen përmes metodave tradicionale, secila palë mund të përdorë mekanizmin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të organizatës”.
Ekspertja juridike sqaron se nëse merret një vendim se njëra nga palët nuk i është përmbajtur marrëveshjes, zakonisht ndëshkimi është kompensim, por ky dëmshpërblim aplikohet rrallë dhe thotë se “vendet janë të vetëdijshme për këtë situatë dhe zakonisht e zgjidhin problemet e tyre më vete pa qenë nevoja t’u drejtohen këtyre mekanizmave.
A ndikon kjo në ekonominë turke?
Nga ana e tij, Bilal Baghaish, një studiues ekonomik në Qendrën Kërkimore SITA, shpjegon se rreziku më i madh për Izraelin është se vendet e tjera mund të ndjekin këto sanksione tregtare kundër tij, duke çuar në një sërë sanksionesh të rënda, siç ndodhi me Rusinë në 2022.
Studiuesi thekson se Izraeli do të jetë humbësi më i madh në këtë “lojë shahu”, pasi do të përballet me vështirësi në rajon pa Turqinë, e cila ishte një aleate e fortë dhe e vjetër.
Vlen të përmendet se Turqia ka një vendndodhje strategjike, një portofol të fortë energjetik dhe produkte të lidhura me infrastrukturën, të cilat kontribuojnë në qëndrueshmërinë e tregtisë globale të Izraelit. Ai konfirmon se Izraeli ka shumë nevojë për Turqinë për të marrë produkte strategjike tregtare.
Baghish pret që Tel Avivi do të kërkojë të ushtrojë presion ndaj Ankarasë përmes Kongresit të SHBA duke vendosur sanksione të reja tregtare, duke vënë në dukje se marrëdhëniet e forta të Izraelit me Shtetet e Bashkuara dhe Evropën, dhe mbështetja që ai merr nga tregjet financiare ndërkombëtare, konsiderohen si armët e tij më të rëndësishme.
Në të kundërt, Turqia ka gëzuar stabilitet politik dhe ekonomik gjatë dekadave dhe strategjia e diversifikimit të marrëdhënieve tregtare që ajo ka miratuar gjatë 20 viteve të fundit, së bashku me vendndodhjen e saj strategjike dhe infrastrukturën e fortë ekonomike, e bën të lehtë parashikimin se Turqia do të dalë nga këto lëviz me dëmtime minimale.
Shqetësimet turke
Ndërkohë që vendimi i mëparshëm turk për të ndërprerë marrëdhëniet tregtare me Izraelin u mirëprit gjerësisht në qarqet e biznesit turk, vendimi i fundit izraelit për të rritur taksat me 100% dhe për të anuluar lehtësirat tregtare midis dy vendeve, edhe në rast të një armëpushimi në Gaza, ngriti një rritje të madhe. shqetësimet mes tregtarëve turq.
Në këtë kontekst, Karim Yilmaz, pronar i Vive Furniture, tha për Al Jazeera Net se ky vendim do të rrisë krizën për tregtarët turq të cilët mbështeten shumë në eksportimin e produkteve të tyre në Izrael ose Bregun Perëndimor.
Yilmaz shtoi se shumë kompani turke do të përballen me sfida të mëdha në këto rrethana, veçanërisht pasi një pjesë e madhe e biznesit të tyre është e lidhur me tregun izraelit.
Ai vazhdoi se numrat dhe faktet komerciale janë të rëndësishme për të ditur faktet, por mbështetja e tij për vendimet e qeverisë turke dhe besimi i tij në to do të mbetet i fortë dhe theksoi se “një humbje si kjo nuk është më e çmuar se gjaku. të fëmijëve të Palestinës”.
Nga ana e tij, Mustafa Gültepe, kreu i Shoqatës së Eksportuesve Turk, tha në fillim të këtij muaji se “ka kompani që prodhojnë ndërmjet 70% dhe 80% të eksporteve të tyre në Izrael dhe nëse ndalimi i eksporteve vazhdon për një periudhë të gjatë , ata do të jenë në telashe të mëdha, shtoi: “Shteti duhet t’i mbrojë dhe të mbulojë humbjet e tyre.”
Rënie në tregti
Vëllimi i tregtisë midis Turqisë dhe Izraelit arriti në 6.8 miliardë dollarë gjatë vitit të kaluar, ku importet nga Turqia zënë 76%, ekuivalente me më shumë se 5 miliardë dollarë, që përfaqëson 6% të totalit të importeve izraelite.
Shkëmbimi tregtar mes tyre u ul në rreth 1.3 miliardë dollarë midis 7 tetorit dhe 31 dhjetorit 2023, një rënie prej 45% krahasuar me vitin 2022.
Eksportet turke në Izrael gjithashtu ranë me 28%, duke arritur në 1.9 miliardë dollarë gjatë pesë muajve të parë të luftës në Rripin e Gazës.
Izraeli u rendit i 13-ti në listën e vendeve që importojnë më shumë produkte turke në vitin 2023, duke zënë 2.1% të totalit të eksporteve turke.
