Shqyrtimet fillestare nga ekspertët sygjerojnë se Kiyilma ka potencialin për të drejtuar teknologjinë turke të avionëve luftarakë për të hyrë në klasën e gjeneratës së 6-të, duke tejkaluar vende si SHBA-ja dhe Rusia.
Shkruan: Ibrahim Karatas
Për ‘Vëllezërit Wright’ të Türkiye-s – Selçuk dhe Haluk Bayraktar – ndërtimi i disa prej dronëve më efikasë në botë është vetëm një ditë tjetër në zyrë. Nga Bayraktar TB2 i dëshmuar nga lufta që ka ndryshuar rrjedhën e disa konflikteve të fundit në Akinci dhe TB3, vëllezërit Bayraktar e kanë vendosur teknologjinë indigjene të Türkiye-s ndër më të mirat në botë në fushën e mjeteve ajrore luftarake pa pilot (UCAV).
Ndërsa avioni i gjeneratës së 5-të të Türkiye i quajtur paraprakisht TF-X është një moment historik i madh në kategorinë e avionëve luftarakë të drejtuar me pilot, Bayraktar Kızılelma është një tjetër mrekulli teknologjike, duke e vendosur shiritin edhe më lart në sektorin e avionëve pa pilot. Karakteristikat e tij ‘stealth’, kapaciteti i ngarkesës 1500+ kg, shpejtësia 0,9 Mach, për llojin e parë të quajtur Kizilelma-A dhe motorët turbo-prop e dallojnë atë nga dronët e tjerë. Analisti i mbrojtjes me seli në Türkiye, Muhammad Walid, argumenton se Bayraktar Kizilelma potencialisht mund të marrë përsipër detyrat e F-16 të prodhuara nga ShBA-ja dhe të përbëjë një kërcënim të madh për luftëtarët e armikut.
“Në vend që të blejë një tjetër F-16, Türkiye mund të përballojë deri në katër drone Kızılelma – për të njëjtën gjë dhe t’i dërgojë ato në hapësirën ajrore të armikut,” thotë Walid. Përveç kësaj, thotë ai, tiparet ‘stealth’ të Kızılelma dhe aftësia për të fluturuar në lartësinë mbi 16.000 metra do t’i japin atij epërsi ajrore dhe do t’i mundësojë të operojë thellë brenda territorit të armikut.
Prototipi i parë i Kızılelma u ekspozua së fundmi në Teknofest, një nga festivalet më të mëdha në botë të hapësirës ajrore dhe teknologjisë në provincën veriore të Samsunit të Türkiye-s.
Duke dhënë detaje rreth avionit të ri, Selcuk Bayraktar tha se veçantia e Kızılelma qëndron në teknologjinë e saj të fundit që do ta bëjë avionin po aq të fuqishëm sa disa nga më të mirët në këtë industri.
Specifikat e Kızılelma mund ta bëjnë luftëtarin një avion të gjeneratës së 6-të, duke e kapërcyer atë mbi luftëtarët e gjeneratës së 4-të, si p.sh.: F-16, F-15, Rafale, Gripen, SU-35 e Eurofighter, ashtu si dhe luftëtarët e gjeneratës së 5-të si F-35 (ShBA), SU-57 (Rusi) dhe J-20 (Kinë). Walid argumenton se do të jetë edhe përtej një avioni të gjeneratës së 6-të.
Ai shton se motorët binjakë të Kızılelma-s, ose një motor më i madh i vetëm, do ta sjellin dronin në nivelin e një avioni konvencional për sa i përket prodhimit të energjisë. Kjo do të thotë se me specifikat tashmë të disponueshme dhe ato që do të shtohen, do të jetë një aeroplan i gjeneratës së 6-të kur të montohen centrale më të mëdha.
Ndaj Baykar Technology duket se ka marrë përsipër misionin për ta sjellë industrinë turke të avionëve në nivelin e vendeve të zhvilluara ose ndoshta edhe një hap përpara tyre. Ekspertët thonë se ky është një qëllim i arritshëm kur Kızılelma krahasohet me UCAV-të konkurruese.
Për shembull, kompania britanike e mbrojtjes BAE Systems zhvilloi disa lloje UCAV, por ishte e suksesshme vetëm në fluturimin e modelit Taranis. Edhe pse Taranis u ngrit në qiell për herë të parë në vitin 2013, është prodhuar vetëm një prototip dhe ai do të hyjë në shërbim pas vitit 2030.
Shumë kohë përpara çdo kombi tjetër, bizneset amerikane filluan të krijojnë UCAV me motorë reaktivë, por aktualisht nuk kanë asnjë dron luftarak operacional me të njëjtat specifika si Kızılelma. Droni Northrop Grumman X47, i cili vjen në tri variacione, A, B dhe C, ishte modeli më i dukshëm. Megjithëse programi X47-A u ndërpre në 2006, ai u zëvendësua nga X47-B dhe më pas X47-C. Ekzistojnë vetëm dy drone X47-B të projektuar për qëllime demonstrimi nga të gjitha variacionet. E ardhmja e programit ende nuk është vendosur.
Boeing gjithashtu hyri në garë me mjetet e tij pa pilot Phantom Ray dhe MQ-28, por vetëm kjo e fundit pritet të hyjë në shërbim pas vitit 2025, falë bashkëpunimit me ushtrinë australiane. Lockheed Martin synonte të hynte në tregun UCAV me modelin e tij të ri Polecat, por projekti ishte jetëshkurtër për shkak të një përplasjeje gjatë fluturimit të tij të parë.
Franca, Greqia, Italia, Spanja, Suedia dhe Zvicra janë të përfshirë në projektin nEURON të kompanisë franceze Dassault për të fituar përvojë në projektimin dhe ndërtimin e (U)CAV-ve të nivelit të lartë. Një tjetër kompani EADS, pronare e Airbus, bashkoi Gjermaninë dhe Spanjën për të ndërtuar dronin Barracuda.
Të dy, nEUROn dhe Barracuda, janë zhvilluar për avionët e gjeneratës së 4-të, por procesi duket se po ecën mjaft ngadalë. Në anën tjetër, Rusia ka hyrë në konkurrencë me Suhkoi S-70 Okhotnik-B, i cili thuhet se do të ketë një kapacitet ngarkese prej 8.000 kg. Por, duke pasur parasysh se ushtria ruse blen UCAV iraniane të teknologjisë së ulët, për shkak të performancës së keqe të varianteve të prodhimit rus, fillimi nga një fazë më e lartë vështirë se është i mundur.
Dronët e ngjashëm me Kızılelma nuk janë prezantuar ende në vende të tjera me reputacion të vendosur në industrinë UCAV, si Izraeli dhe Kina.
Sipas të gjitha indikacioneve, Baykar ka të ngjarë të fillojë prodhimin serik përpara të tjerëve, gjë që do të rezultojë në (1) më shumë përvojë, (2) më shumë ekspertizë teknologjike, (3) çmime më të lira, (4) një pjesë më të madhe tregu dhe (5) do t’i mundësojë Türkiye-s të arrijë vendet e tjera në fazën e gjeneratës së gjashtë.
Përparimi i përgjithshëm që ka bërë vendi në programin e tij autoktonë të avionëve luftarakë sugjeron që Ankaraja gradualisht, por me siguri, po largon sektorin e mbrojtjes turke nga varësia e saj nga importet nga vendet e tjera.
