Me ndezjen e luftës së Rusisë kundër Ukrainës dhe fushatën e ripërtërirë të Presidenti rus Vladimir Putin për ndikim global, Moska po afirmohet gjithnjë e më shumë në një rajon që ka qenë jashtë radarit për disa kohë – rajonin e Ballkanit.
I vendosur midis Detit të Zi dhe Adriatikut, vendndodhja gjeostrategjike e rajonit dhe afërsia e tij me Lindjen e Mesme është e rëndësishme për Moskën. Deti Adriatik do t’i siguronte Rusisë akses në portet me ujë të ngrohtë – një objektiv që ka qenë një shtytës historik i aktivitetit diplomatik dhe ushtarak rus në Evropën Juglindore. Në vitet 1950, BRSS kishte ndërtuar edhe bazën detare Pasha Liman në Shqipëri, ku ishin vendosur nëndetëset sulmuese të marinës sovjetike, derisa diktatori i Shqipërisë Enver Hoxha ndërpreu lidhjet me Moskën në 1961.
Megjithatë, për Rusinë më rëndësi të madhe janë lidhjet domethënëse historike, kulturore dhe fetare në rajoni – tregimet e lidhjeve të përbashkëta që propagandohen në mënyrë aktive nga mediat ruse në rajon, si dhe nga zyrtarët e diplomacisë publike. Më konkretisht, Moska luan kartën e lidhjeve të përbashkëta kulturore dhe fetare midis popullsisë së krishterë ortodokse të rajonit që përbën përqindje të konsiderueshme në Bosnje, përveç shumicës në Serbi, Mal të Zi dhe Maqedoninë e Veriut. Serbia është perceptuar (gjithmonë) si shteti më i afërt me Rusisë në rajon, si një version shumë më i vogël dhe më i dobët i marrëdhënies Rusi-Bjellorusi, që përfshijnë manipulimin e politikave të identitetit, marrëdhënieve të kishës dhe interesave ekonomike.
Si një nga rajonet e fundit të Evropës që ende nuk është integruar plotësisht në strukturat euroatlantike, Ballkani paraqet një objektiv të dukshëm për operacionet e ndikimit rus. Lidhjet fetare zakonisht janë porta hapëse për marrëveshje më të rëndësishme – duke përfshirë sektorët strategjikë si energjia, bankat dhe pasuritë e paluajtshme – dhe kështu gradualisht çojnë në varësi politike dhe ekonomike.
Megjithëse Rusia ka pasur tre regjime sunduese gjatë dy shekujve të fundit – carist, sovjetik dhe postkomunist – i njëjti mentalitet imperialist u ka mbijetuar perandorive dhe ka mbetur dominues në korridoret e Kremlinit. Që nga pushtimi i Ukrainës në vitin 2022, nuk ka vend për dyshime se deri në çfarë mase Presidenti Vladimir Putin është i gatshëm të shkojë për të instrumentalizuar pakicat rusishtfolëse përtej kufijve të Rusisë dhe për të përdorur kishën ortodokse ruse për të çuar përpara aspiratat e tij irredentiste. Kjo duhet të merret parasysh kur analizohet edhe Ballkani Perëndimor.
Operacionet e ndikimit të hapur dhe të fshehtë rus në Ballkan kanë pasur për qëllim nxitjen e lidhjeve lokale, lidhjet me njerëzit dhe krijimin e zonave miqësore dhe levave të ndryshme të ndikimit. Qasja e dytë e Rusisë ishte të përkeqësonte çarjet ekzistuese politike dhe sociale brenda një vendi, duke vënë bast se lëvizje të tilla do të pengonin integrimin e mëtejshëm në strukturat ekonomike, politike ose të sigurisë perëndimore.
Por ekziston edhe momenti i parë: meqenëse NATO është zgjeruar në të gjithë ish-republikat sovjetike që Moska i konsideron sferat e saj të ndikimit (dmth; Baltik, Gjeorgji dhe Ukrainë), Moska e ndjen si të drejtë të sajën të përgjigjet në oborrin e brendshëm të NATO-s. Megjithatë, ndryshe nga shtetet post-sovjetike të Azisë Qendrore apo Kaukazit, Rusia është e paaftë të depërtojë fizikisht në Ballkan; prandaj mbështetet te lojtarët vendas.
Moska gëzon një sërë pasurish lokale, duke përfshirë politikanë nacionalistë serbë me pozitë të lartë si Milorad Dodik (një anëtar i presidencës trepalëshe të Bosnje-Hercegovinës) dhe Aleksandar Vuçiç (presidenti i fuqishëm i Serbisë). Ka gjithashtu banda motorristësh, milici paraushtarake, biznesmenë të turbullt, media pro-ruse dhe mbi të gjitha Kishën Ortodokse Serbe transnacionale.
Presidenti rus Vladimir Putin e ka rekrutuar Kishën Ortodokse që nga fillimi si instrument kryesor të fuqisë së butë. Me kalimin e viteve, ka arritur të luajtur një rol të rëndësishëm në avancimin e interesave ruse, jo vetëm në vendet e perceptuara nga Kremlini si “jashtë vendit të tij të afërt”, por në të gjitha shtetet e tjera ku jetojnë të krishterët ortodoksë. Për shkak se kisha dhe feja kanë qenë gjithmonë faktorë të rëndësishëm shoqërorë dhe politikë në rajon, dhe ndoshta të vetmet pika ndarjeje reale për sa i përket identifikimit të përkatësisë etnike, Kremlini u përpoq të përhapte ndikimin e tij në vendet kryesisht ortodokse të Ballkanit Perëndimor.
Bashkëbiseduesi kryesor i Kishës Ortodokse Ruse në rajon është Kisha Ortodokse Serbe, e cila njëkohësisht ka një marrëdhënie të ngushtë me shtetin serb dhe shpeshherë i jep legjitimitet fetar politikave të brendshme dhe të jashtme shtetërore. Jashtë Serbisë, Kisha Ortodokse Serbe kontrollon famullitë në entitetin autonom të Republikës Srpska në Bosnje, Malin e Zi, Kroacië dhe në pjesë të Kosovës. Prandaj, ndikimi politik dhe fetar i Moskës rrjedh nëpërmjet Beogradit.
Aq i fortë ka qenë ky ndikim sa kur pjesa më e madhe e botës u solidarizua me ukrainasit në mars 2022, mijëra qytetarë në Serbi dhe në Republikën autonome Srpska organizuan mitingje masive në mbështetje të Rusisë dhe Presidentit Vladimir Putin. Midis atyre që marshuan ishin anëtarë serbë të klubit famëkeq të motoçiklistëve të mbështetur nga Kremlini Ujqërit e Natës, anëtarë të OJQ-së pro-Kremlinit Sveti Georgije dhe gjithashtu anëtarë të Lëvizjes çetnike ultra-nacionaliste Ravna Gora. Mediat miqësore ruse në rajon raportuan me padurim për mitingjet dhe ngritën në qiell ushtrinë ruse.
Së fundi, ka oligarkë rusë me lidhje të ngushta me Kishën Ortodokse Ruse dhe Kremlinin, të cilët mund t’i ofrojnë Moskës një maskë të dobishme të mohimit, nëse gjërat shkojnë keq. Shembulli më i spikatur është Konstantin Malofeev, i cili është i lidhur fort me Milorad Dodik, anëtarin serb boshnjak të presidencës.
Duke i parë interesat e Rusisë në Ballkan nga një këndvështrim më i gjerë, është interesante të theksohet se në vitet 1990, Rusia ishte shumë e dobët për të gdhendur sferën e saj të ndikimit në ish-Jugosllavi, pavarësisht përpjekjeve të saj të mëdha. Ishte NATO – e udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara – ajo që dominoi për shumë vite. Megjithatë, teksa Shtetet e Bashkuara e devijuan vëmendjen dhe burimet e tyre drejt Afganistanit dhe Irakut në vitet 2000, zhvillimi, siguria dhe shtetndërtimi i Ballkanit Perëndimor iu transferuan Bashkimit Evropian. Mungesa e një strategjie koherente të BE-së ndaj rajonit nuk prodhoi hapa të qëndrueshëm përpara dhe përfundimisht Kremlini pa një mundësi për të ndërhyrë.
Moska kishte dërguar balona provë për të parë se me çfarë mund t’ia hidhte lehtë përpara se të godiste fort kur të shfaqej një mundësi – dhe mungesa e ndonjë reagimi kuptimplotë perëndimor u interpretua si një shenjë dobësie.
Me kalimin e viteve, janë krijuar rrjete të shumta fetare, biznesi dhe politike – duke përfshirë edhe mjedisin kriminal – mes Moskës dhe Ballkanit. Pasojat e këtij partneriteti ka të ngjarë të kenë implikime serioze herët a vonë. Ne i shohim tashmë rezultatet e përpjekjeve armiqësore Moskës, të cilat kanë arritur jo vetëm të bllokojnë, por edhe të kthejnë mbrapsht arritjet demokratike dhe politike të realizuara nga përfshirja perëndimore që nga vitet 1990. Vëmendje e veçantë duhet t’u kushtohet politikanëve nacionalistë të ekstremit të djathtë si Milorad Dodik dhe Aleksandar Vuçiç, marrëdhëniet e të cilëve me Vladimir Putinin i kanë ekspozuar ata si vartësit më të gatshëm të diktateve politike të Kremlinit.
Sipas sondazhit të fundit të Institutit Republikan Ndërkombëtar, myslimanët boshnjakë dhe shqiptarët e Kosovës janë mbështetësit më të zjarrtë të NATO-s dhe BE-së në Ballkanin Perëndimor. Lufta në Ukrainë ka ofruar një dritare mundësie të rrallë për Shtetet e Bashkuara për të rikalibruar politikën e saj të jashtme dhe për të bërë një rikthim të fuqishëm në Evropë, veçanërisht në Ballkan.
Është një mundësi që nuk duhet humbur, sepse çdo konflikt në Ballkanin Perëndimor ka potencialin të ndezë vendet fqinje anëtare të NATO-s, dhe kështu të destabilizojë aleancën ushtarake transatlantike dhe rendin liberal perëndimor.
Ky artikull u shkrua si pjesë e projektit Gjeopolitika e Fuqisë së Butë Fetare, një partneritet midis Qendrës Berkley të Universitetit Georgetown për Fenë, Paqen dhe Çështjet Botërore dhe Institutin Brookings të mbështetur nga Korporata Carnegie e Nju Jorkut. Deklaratat e bëra dhe pikëpamjet e shprehura janë vetëm përgjegjësi e autorëve përkatës.
Solli në shqip Observer.al
Dr. Harun Karčić është gazetar dhe analist politik që mbulon Ballkanin. Gjatë dekadës së fundit, ai ka shkruar artikuj të shumtë mbi gjeopolitikën dhe fenë, veçanërisht Islamin në Ballkanin postkomunist. Ai gjithashtu shkruan për rolin e fuqive të huaja, duke përfshirë Arabinë Saudite, Iranin dhe Turqinë. Interesi i tij kohët e fundit është zgjeruar edhe me Kinën dhe Rusinë. Ai gjithashtu raporton rregullisht për pakicat myslimane në Evropë dhe nacionalizmin në rritje të ekstremit të djathtë.
