Edhe pse me përfundimin e Luftës së Ftohtë Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB) ka fituar një vend më qendror në sistemin e qeverisjes globale, ajo nuk përjetoi një transformim paralel me ndryshimin e sistemit ndërkombëtar.
Shkruan: Murat Yesiltas
Në një sistem global të bazuar në SHBA të shkaktuar nga unipolariteti, OKB-ja është bërë një “pajisje” gjithnjë e më shumë taktike sesa një institucion strategjik. Edhe pse doli në pah për sa i përket ndërhyrjes humanitare, OKB-ja mbeti joefektive në Ballkan ndaj agresionit të ambicieve gjeopolitike serbe dhe politikave të spastrimit etnik në Afrikë. Persekutimi etnik i 8.000 myslimanëve të Bosnjë-Hercegovinës në rajonin e OKB-së të mbikëqyrur nga Holanda, tregoi se në çfarë krize është sistemi i OKB-së. Në Kosovë, ndërhyrja e NATO-s në vend të OKB-së dhe parandalimi i masakrave më të mëdha tregoi gjithashtu se për çfarë shërben sistemi i vetos i OKB-së.
Ndërkaq kriza globale e qeverisjes e shkaktuar nga prishjet globale gjeopolitike, politike, të sigurisë, ekonomike dhe sociale pas Luftës së Ftohtë nxori në pah edhe më shumë “dështimet” e OKB-së. Sot OKB-ja po përballet me një krizë të thellë si kurrë më parë në historinë e saj. Kjo krizë, e cila paraqet një sfidë të drejtpërdrejtë ndaj filozofisë së themelimit të OKB-së, sjell me vete edhe pyetjen gjithëpërfshirëse ndaj legjitimitetit të organizatës. Në rrënjët e krizës së legjitimitetit është dorëzimi i vazhdueshëm i OKB-së ndaj një strukture pesëshe, pavarësisht nga të gjitha ndryshimet gjeopolitike.
Sistemi global po përballet me një transformim të thellë pas Luftës së Ftohtë, i cili tregon se është e pamundur që pesë vendet të mbajnë fjalën e tyre. Sistemi ndërkombëtar shumëpolar dhe shumëqendror është formuar nga fuqitë në rritje që nuk duan të dorëzohen ndaj vendimeve të pesë vendeve. Kjo tregon që OKB-ja është larg reflektimit të balancës aktuale të fuqisë gjeopolitike. Nga ana tjetër OKB-ja përballet me një krizë të thellë përfaqësimi. Nga aspekti i kulturës ajo është larg të qenit multikulturor dhe ka një karakter centrist perëndimor.
Çështja e efektivitetit gjithashtu e bën të pamundur që OKB-ja të vazhdojë në formën e saj aktuale. Ekziston një OKB që nuk merr masa në kohë në krizat ndërkombëtare, krijon hapësirë për thellimin e krizave dhe zgjidhjen e krizave ia lë llogaritjeve të ngushta të interesit. Transparenca thellon problemin e legjitimitetit me të cilin përballet Organizata e Kombeve të Bashkuara. Mënyra se si merren vendimet, natyra dhe mospërputhja e vendimeve të marra me natyrën e krizave, tregon se ajo po bëhet gjithnjë e më shumë larg një organizate transparente. Një strukturë e tillë është e vështirë të stabilizohet në sistemin global dhe bën që shtetet të ndërtojnë mekanizma për të prodhuar zgjidhjet e tyre.
Tronditja e thellë e sistemit global, veçanërisht pas pandemisë së Covid-19, tregon se ne jemi në prag të një transformimi të gjithanshëm në karakterin e politikës ndërkombëtare që nga Lufta e Ftohtë. Ky transformim tregon jo vetëm rregullimin e shpërndarjes së pushteteve, por edhe zhvendosjen e qendrës së fuqisë së rëndë nga Perëndimi në Lindje. Epoka gjeopolitike dyqind vjeçare, që kaloi në epërsinë gjeopolitike të Perëndimit, mund të sjellë lindjen e një epoke të re gjeopolitike me balancimin gjeopolitik të Lindjes. Reformimi i OKB-së është më i rëndësishëm dhe urgjent se çdo gjë tjetër në një epokë të re, kur shpërndarja e pushtetit dhe rendit gjeopolitik do të pësojnë ndryshime rrënjësore, por do të shfaqet një sistem global shumë hibrid, që do të jetë ndryshe nga e kaluara. Kriza e legjitimitetit të OKB-së do të thellohet nëse nuk arrihet të merret parasysh shpërndarja e fuqisë globale dhe të prodhohet një zgjidhje efektive dhe e drejtë për problemet globale në kohën e duhur. Kjo krizë mund të çojë në shfaqjen e normave alternative brenda rendit ekzistues juridik ndërkombëtar dhe mund të jetë burimi i formimit të një universi paralel juridik.
Aktualisht, vendimet e marra nga formacionet alternative rajonale në boshtin politik, ekonomik dhe të sigurisë tregojnë se normat e përqendruara në OKB po zëvendësohen me norma të përqendruara në rajon. Nga ana tjetër, krijimi i organizatave rajonale alternative në vend të OKB-së, mund të çojë në shkatërrimin e plotë ose pasifizimin e saj.
