A është e mundur që me leximin e Kur’anit të shërohen sëmundjet të cilat edhe mjekësisë po i qesin probleme serioze? Në rastin konkret, a është e mundur që me recitimin tekstual të lutjeve që janë në Kur’an, apo me ujin e abdesit që ia hedhim gjymtyrëve, të shërohet koronavirusi? Në fakt, çfarë mund të bëjë Kur’ani për mbrojtjen nga viruset dhe sa mund ta ndihmojë një hoxhë virologun, imunologun e ndonjë mjek tjetër?
Shkruan: Dr. Mustafa Bajrami
Them, interpretimi i duhur i Kur’anit (tefsir) është ndër punët më të vështira në teologjinë islame, ndërsa interpretimi i haditheve është një prej mënyrave më të përshtatshme të manipulimeve dhe dezinformimeve që bëhen në emër të Islamit.
Shikuar historikisht dhe ndalur në përmbajtën e Kur’anit, mesazhi përmbajtjesor i tij ka qenë prezent në të gjitha librat dhe fletushkat e dërguara profetëve të njerëzimit dhe në të gjitha dialogjet që janë zhvilluar në forma të ndryshme mes Zotit dhe të dërguarve të Tij. Megjithatë, për shkak se të gjitha fetë paraislamike ishin të pjesshme dhe të ndërlidhura me kontekstin kohë dhe vend, ai mesazh nëpër kohë të ndryshme ka pësuar transformime të nevojshme. Edhe pse në kuptimin doktrinarë të fjalës, të gjithë profetët kanë predikuar besimin në “Zotin Një”, programi praktik i tyre ka ndryshuar prej kohës në kohë. Sepse, çdonjëri prej tyre ishte i përqendruar në një pjesë të caktuar të kohës apo vendit, dhe, se, mesazhi i tyre nuk ishte i plotë e as përfundimtar. Ardhja e Muhamedit a.s. me Kur’anin, shënon nivelin e pjekurisë njerëzore deri në atë nivel sa tani e tutje njerëzimi do të ec i vetëm në jetë, duke pasur Kur’anin fisnik në dorë.
Së këndejmi, Kur’ani ofron të gjitha përgjigjet për secilën kohë dhe hapësirë dhe për të gjitha gjeneratat deri në Ditën e Kijametit. Është shprehja më adekuate e nevojave njerëzore. Për shkak se është libri i fundit i shpallur nga Zoti në mënyrë klasike, nevoja e kuptimit serioz të Kur’anit krahas zhvillimeve, dinamikave dhe sfidave njerëzore është i domosdoshëm. Tani kur bota po ballafaqohet me krizën e koronavirusit, sikur edhe më parë me kriza e tragjedi të tjera, nuk mjafton të themi se Kur’ani përmbledh gjithçka, se përfshinë të gjitha përgjigjet e nevojshme, apo vetëm ta kemi pranë, aq më pak vetëm ta recitojmë. Kur’ani pret nga besimtarët e tij që edhe më tutje të zbulohet. Të nxirret nga aty mesazhi i nevojshëm, të përpunohet dhe t’u vihet në dispozicion shkencëtarëve dhe profileve tjera relevante të shoqërisë.
Nga ky këndvështrim, Islami i kalon përmasat minimale të një feje. Aty nuk ka vetëm ibadete sporadike e as vetëm rituale të përkufizuara në kuptimin klasik të tyre. Mesazhi islam përveç që ndryshon nga fetë jo-islamike, siç thamë më lartë, ai është i ndryshëm edhe nga mesazhet qiellore dhe porositë e profetëve të mëparshëm. Islami nuk është si Judaizmi në prirjen e tij të theksuar materialiste, as si Krishterimi në prirjen e tij të theksuar shpirtërore. Për më tepër se kaq, është një mesazh i kombinuar shkëlqyeshëm mes shpirtit dhe materies, duke përfshirë në tërësi edhe doktrinën, adhurimin, moralin, legjislacionin, vlerat politike, sociale dhe ekonomike. Pra, përfshinë edhe fenë në kuptimin e fesë siç jemi mësuar ta dëgjojmë, edhe hulumtimin dhe njohjen e jetës dhe të natyrës në kuptimin siç bëjnë shkencëtarët dhe profilet e tjera të shoqërisë njerëzore. Ky është mesazhi qenësor të cilin e përçon Kur’ani tek besimtarët e tij, dhe tek të tjerët që bënë përpjekje t’i arrij.
Megjithatë, zbulimi i thellësisë së këtij mesazhi të Kur’anit kërkon angazhim të gjithanshëm intelektual të individit dhe të shoqërisë. Meqë zbulimi i kësaj thellësie nuk është i lehtë, ai do tretman specifik dhe shumë të kujdesshëm. Pikësëpari, porositë që të kuptohet koha në të cilën jetohet, karakteristikat dhe dilemat e saj, problemet, perspektivat dhe kundërthëniet. Do konsultime të njohurive adekuate. Porositë të njihet mirë njeriu, bota e tij dhe jeta në të cilën frymon. Pra, kuptimi real dhe i drejtë i Kur’anit kërkon kuptimin e realiteteve evidente. Zëvendësi i Zotit në tokë, siç e quan Kur’ani njeriun, është i obliguar të krijojë marrëdhënie të ngushta me botën që e rrethon, sepse, sipas Kur’anit, çdo keqinterpretim e çdo keqmenaxhim i fjalës së Zotit, qon kah keqorientimi i njerëzve. E kjo në Islam është mëkat i madh.
Në fakt, si e sheh Islami njeriun? Sipas Islamit, njeriu është qenia të cilit i është lënë në dispozicion çdo gjë. Ai është krijuar që ta menaxhojë dhe ta udhëheqë tërë ekzistencën. E tërë natyra është në shfrytëzimin e tij dhe i shërben nevojave të tij. “Dhe për ju nënshtroi gjithë çka në qiej dhe çka në tokë. Njëmend për njerëzit që mendojnë thellë, në këto ka argumente”.
Nga këndvështrimi kur’anor, njeriu është kupola e përkryerjes së krijimtarisë së Zotit. Ai është fotoja e qenies së Zotit në miniaturë: “E kam krijuar Ademin në formën time” (hadithi kudsij). Misioni i madhërishëm që i është besuar atij, ka të bëjë me caktimin e tij për sundues të tokës dhe qiejve. Jo vetëm pse është besimtar, por sepse është njeri. Prandaj, ai është i obliguar që t’i hulumtojë dhe ta shfrytëzojë ato. Sikur udhëheqësi i mirë i një shteti që i njeh mirë rrethanat dhe nevojat e shtetit dhe qytetarëve të vet, njashtu edhe njeriu si menaxhues i natyrës duhet t’i njohë thellësitë më të largëta dhe ligjet e të fshehtat në të. Në të kundërtën, është mëkatar, sepse, ai nuk e ka kryer misionin që i është besuar dhe as i ka kryer obligimet që ia ka dhënë jeta. Për ta realizuar këtë, është e nevojshme, para se gjithash, të depërtojë në fshehtësitë e natyrës dhe të njihet me “parajsën” që noton andej, e vetëm pas kësaj mund ta konsideroj veten sundimtar të saj. Njeriu (besimtari) nuk guxon të mbetet vetëm spektator i pa interesuar dhe ta vështrojë botën nga larg. Duhet të jetë i mëshiruar me te dhe të zhvillojë aktivitet të gjithanshëm. Duhet të jetë vigjilent, luftarak, plotë jetë dhe kurrë i frikësuar. Vetëm si i tillë mund ta sundojë natyrën. Dhe këtë duhet ta bëjë, sepse, për këtë është krijuar.
Tani, siç ndodhë me raste të tjera, edhe tani përballja me koronavirusin që kërkon evoluimin e dijes për tu përballur me te, edhe qasja ndaj mësimeve të Kur’anit duhet të shkojë paralel dhe në përputhshmëri me nevojat e kohës. Koncepti islam mbi Zotin dhe natyrën nuk lejon të jetë i mbyllur në përkufizime të ashpra teologjike. As i ndarë nga jeta në përgjithësi. Sepse, siç na porositë Kur’ani, Zoti zbulohet nëpërmes veprave të Tij në natyrë. (Se nurihim ajatuna fil afaki ve fil enfusihim). Kështu, a më thellë të depërtojmë në krijimtarinë e Zotit, aq më qartë na bëhet njohja e mënyrës së prezencës së Zotit dhe të veprimit e të ekzistencës së Tij. Pika kyçe që duhet ta kuptojmë në këso momente është, si e kuptojmë ne krijimin dhe intervenimin apo ndërhyrjen e Zotit në proceset e natyrës dhe në ne.
Nga ky këndvështrim, është tejet e gabueshme pyetja se cila është përpara apo cila është më e nevojshme; feja apo shkenca? Nëse diku tjetër mund të parashtrohet kjo pyetje, ajo nuk vlen kur është fjala për fenë islame. Është e gabueshme, sepse feja islame nuk pranon të jetë e shkëputur nga jeta, e as pjesë e amputuar asaj. Ajo është pjesë e pandashme, komplementare e një tërësie me dimensione të ndryshme, asnjëherë të kundërshtueshme mes vete. Është e gabueshme, sepse Kur’ani na mëson se njeriu është qenie edhe me shpirt, edhe me trup e materie. Ato dyja nuk ndahen mes vete. Donë tretman të përbashkët, dhe të përbashkëta ta qojnë jetën përpara.
Për mendimin tonë, Kur’ani nuk e zëvendëson shkencën, por i jep asaj impuls. Derisa po flasim për temën që e kemi përpara, për pandeminë që po sfidon dhe po lëkund në themel zbulimet e deritanishme të shkencës dhe mjekësisë, rituali i abdesit, larja me ujë pesë herë në ditë dhe insistimi për pastërti, edhe me rituale, i jep dimension universal luftës kundër virusit, ama vetëm përgjithësisht. Ndërsa specifikisht, na duhen udhëzimet e mikrobiologut, infektologut, epidemiologut! Edhe pse uji i abdesit dhe vetë abdesi ka edhe fuqinë shpirtërore, atë anën psikologjike që ndikon pozitivisht në njeriun, as edhe me këtë aspekt së bashku abdesi nuk mund të jetë ilaçi përfundimtar kundër një epidemie siç kjo e koronavirusit. Sepse, tek e fundit, Kur’ani nuk është libër që i jep emër, definicion apo qasje mjekësore shëruese virusëve, ani se flet për gjallesa që nuk shihen me sy. Kur’ani përmes pastërtisë si postulat, na çelë derën për virologji, por vetë nuk bëhet shkencë e virologjisë. Sipas mësimeve islame, besimtari është i detyrueshëm ta dëgjojë këshillën e mjekut aty ku është domen i mjekut dhe këshillën e hoxhës atje ku paraqitet nevoja për rregulla specifike komfor kohës kur paraqiten viruset. Hoxha është specialist i ritualit të abdesit. Ai e di anën spirituale të abdesit, i di konditat e abdesit dhe mënyrën urdhërore që e thotë Kur’ani dhe hadithi për abdesin. Me gjithë që hoxha e di se Kur’ani të cilit i beson nuk e ndanë fenë prej jetës, ai, për nga profesioni që ka, duhet të shpjegojë dispozitat fetare karshi fenomeneve të ndryshme para se t’i jep të drejtë vetes t’i shpjegojë fenomenet e natyrës para shkencëtarit dhe ekspertëve përkatës.
Prandaj, harmonizimi i radhëve mes faktorit fe dhe faktorëve njeri e natyrë, ashtu siç porositë Kur’ani, ka një rëndësi të madhe në vijën e njohjes dhe respektimit të ligjeve të përgjithshme të natyrës, rrjedhimisht, të Allahut të Madhërishëm. Raporti i vullnetit të njeriut ndaj vullnetit të Allahut, i cili ky i fundit manifestohet rreptësishtë nëpërmes ligjshmërive në procese dhe ndodhi, përbënë elementin kryesor të njohjes reale të Zotit dhe të fesë. Nga ky raport pastaj varet edhe fati, determinimi, apo ajo që quhet “kismeti” i njeriut.
Sipas mësimeve të Kur’anit, njeriu nuk mund ta ndryshojë natyrshmërinë e vetë. Këtë s’mund ta bëjë as e krejt bota. Njeriu s’mund ta ndryshojë as natyrshmërinë e natyrës. Dhe, sa herë që tentohet në diçka të tillë, plasin probleme nga më të ndryshmet. Vërshimet, zjarret, nxehja globale, tërmetet e tragjedi të tjera shumë herë janë rezultat i veprave të njeriut. Edhe paraqitja e viruseve, epidemive dhe sëmundjeve të ndryshme është produkt i sjelljeve të njeriut ndaj natyrës dhe ndaj vetvetes. Sikur natyra që di të hidhërohet në njeriun dhe t’i reagoj në mënyrë të padëshirueshme për te, folur me gjuhën e fesë, këto me të drejtë quhet refleksione të hidhërimit të Zotit mbi njeriun. Jo pse Zoti dëshiron ta ndëshkojë njeriun, por sepse njeriu nuk respekton ligjet e jetës. Jeta dhe natyra që e rrethojnë i reagojnë njeriut hidhërueshëm. Nga ky aspekt, fati i njerëzimit shumë herë ka ditë të jetë një dramë e dhimbshme. Jo pse dramaturgu do që aktorët aty të përjetojnë dhimbje, por, sepse aktorët nuk i janë përmbajtur mësimeve dhe rregullave që i ka përcaktuar dramaturgu. Aty nuk është respektuar ligjshmëria e Zotit që e ka përcaktuar për natyrën. Për më tepër, sikur faktori njerëzor që varet shumë nga faktori natyrë, edhe ky i fundit varet prej të parit. Mes tyre ka një lidhje reciproke.
Ne shumë herë jemi dëshmitarë të degradimit të fesë që i bëhet nga rrethe të ndryshme. Nga brenda degradimi i bëhet si rezultat i të folurit në emër të fesë pa kompetenca e sidomos kur në emër të saj përvetësohen privilegje në dëm të tjerëve. Në anën tjetër, nga jashtë, duke bërë përpjekje për të hedhur fenë matanë si dhe rolin e saj në ndërtimin e personalitetit të njeriut dhe në formësimin e strukturës shoqërore, lehtë zbulohen pastaj shkaqet e një krize shpirtërore dhe mentale që ka kapluar njerëzimin, në rastin konkret, shoqërinë tonë.
Si përfundim, feja para së gjithash është edukim. Ajo nuk është shkencë e as ideologji siç projektohet në imazhet e njerëzve të cilën nuk e njohin fenë. Detyrë e fesë është të zbatojë vullnetin e Zotit për të kultivuar natyrshmërinë e njeriut, e jo në emër të Tij, njerëz dhe grupe njerëzish të kalojnë caqet e kësaj natyrshmërie e të shpërfaqin joshje dhe shije të kundër-natyrshme.
U mbetet barra dhe është detyrë parësore e institucioneve të fesë që të rikthejnë fenë në shtratin e saj të natyrshëm, që është misioni për edukim e njeriut në dimension shpirtëror, mbase edhe arsimor e social. Institucionet fetare islame, në këtë rast tek ne, duhet të (ri)gjejnë mënyrën më efikase të rikthimit të rolit të fesë si përuruese e vullnetit të Zotit, që konsiston në ndërtimin dhe kultivimin e personalitetit të njeriut si qenie e edukuar, e arsimuar dhe e dobishme. Padyshim se, elokuenca në ligjërimin, si rrugë e transmetimit të vlerave të shpallura nga Zoti, është një metodë efikase. Natyrisht, po u realizua drejtë. Kjo formë reflektive e komunikimit, nuk mund të bëhet me një mënyrë të thatë predikimi, e as me përpjekje që feja të shpjegohet jashtë shablloneve të saj logjike dhe profesionale. Përkundrazi, ajo duhet tu paraqitet njerëzve me një strategji të stërholluar dhe afirmuese të komunikimit produktiv dhe të nevojshëm. Në atë mënyrë, që para njerëzve të përurohet Zoti si krijues, ndihmëtar, burim dashurie dhe si promotor i vlerave të larta. Jo si dënues e dhunues despot i njeriut. Interpretimet e gabueshme teologjike jo-burimore, e sidomos ato që tejkalojnë parametrat dhe domenët e saj, fenë shumë herë e paraqesin si një karikaturë e shëmtuar e cila, mos thëntë Zoti, më nuk do të merret për serioze.
Nuk mund të kalojmë pa e thënë faktin se qëllimi kryesor i mësimeve të fesë, qoftë nëpërmes mësimit në shkolla, qoftë nëpërmes ligjërimeve nëpër xhami e gjetiu, është edukimi i shpirtit, nga andej, i aftësimit të njeriut për punë, dhe suksese në shoqëri. Feja është vetëm një nga “shkollat” e shumta që edukojnë njeriun, nëse jo më e mira(!). Meqë në fenë islame ligjërimi zë vend të merituar, ai duhet të jetë i kapshëm dhe frytdhënës, rrjedhimisht në shërbim të jetës sociale të njeriut. E përderisa dëshirojmë që feja të prezantohet në mënyrën më të mirë dhe më të pranueshme, me insistim dua të vë në spikamë se ligjërimet fetare nuk guxojnë të dalin jashtë parametrave profesional të ligjërimit fetarë.
E për fund, e përsërisim, feja nuk është dhe nuk duhet të prezantohet si ideologji, apo si shkencë. Ajo është sistem jete. Kur hoxhallarët flasin në emër të fesë e për fenë, fjalimet e tyre duhet të kristalizohen me ngjyrën praktike të jetës. Ato duhet të kenë frymë këshilluese-edukative më shumë se çdo gjë tjetër. Duhet të jenë inspiruese tek të gjitha profilet e shoqërisë. Hoxhallarët kanë për obligim t’i flasin sidomos mendjes dhe shpirtit të njeriut. Duke ditur se edukimi i shpirtit nuk është gjithaq i lehtë, madje është mjaftë delikat. Tek e fundit, edukimi fetar dallon nga instruksionet mësimore që jepen nëpër shkolla. I pari është art, ndërsa në shkolla zhvillohet mësim. Vlera e edukimit si çështje artistike, pra, ka të bëjë me shpirtin si promotor e trupit, ndërsa vlera e mësimeve ka të bëjë më shumë me jetën materiale, në përgjithësi.
