Që nga shpërthimi i pandemisë, epidemiologët dhe ekspertët e shëndetit publik në të gjithë botën kanë përdorur modele matematikore për të parashikuar të ardhmen në luftën për të zvogëluar përhapjen e koronavirusit.
Sidoqoftë, modelimi në fushën e sëmundjeve ngjitëse është i vështirë. Dhe epidemiologët theksojnë se “modelet matematikore nuk janë sfera magjike”, madje edhe metodat më të sofistikuara, të tilla si kombinimi i parashikimeve ose përdorimi i aplikacioneve të inteligjencës artificiale, nuk mund të zbulojnë domosdoshmërisht se kur do të përfundojë pandemia ose sa njerëz do ta humbin jetën e tyre
Në atë dritë, historiani Nükhet Varlik, profesor i asociuar i historisë në Universitetin e Karolinës së Jugut në Shtetet e Bashkuara i cili specializohet në sëmundjet infektive dhe shëndetin publik, sugjeron në një artikull që shkruan në vend që të shohim përpara për të zbuluar të ardhmen, shiko prapa dhe shiko se çfarë çoi në fundin e pandemive në të kaluarën – apo jo.
Ku jemi tani në rrjedhën e pandemisë
Një kombinim i përpjekjeve në frontin e shëndetit publik për të zvogëluar pandeminë – nga kontrollet masive dhe gjurmët e kontakteve pozitive të rasteve tek masat e distancës sociale dhe maska ë- është treguar se ndihmon. Por ndërsa virusi është përhapur pothuajse kudo në botë, vetëm këto masa nuk mund t’i japin fund pandemisë, tha ajo.
I gjithë interesi tani është në zhvillimin e vaksinave për COVID-19, i cili po ndiqet me shpejtësi të paparë.
Sidoqoftë, ekspertët na thonë se edhe me një vaksinë të suksesshme dhe një trajtim efektiv, COVID-19 nuk mund të zhduket kurrë plotësisht. Edhe nëse pandemia është e kufizuar në një pjesë të botës, ka të ngjarë të vazhdojë në të tjerat. Dhe edhe nëse pushon së qeni një kërcënim pandemik, virusi ka të ngjarë të bëhet endemik – do të thotë që transmetimi i ngadaltë dhe i qëndrueshëm do të vazhdojë. Koronavirusi do të vazhdojë të ketë shpërthime më të vogla, siç është gripi sezonal.
Historia e pandemive është plot me shembuj kaq zhgënjyes, thotë Nükhet Varlik.
Kur ndodhin, sëmundjet rrallë zhduken
Pavarësisht bakteriale, virale apo parazitare, pothuajse çdo patogjen i sëmundjes që ka prekur njerëzit gjatë mijëra viteve të fundit mbetet me ne sepse është pothuajse e pamundur t’i zhdukësh plotësisht.
E vetmja sëmundje që është çrrënjosur përmes vaksinimit është lija. Fushatat e vaksinimit masiv nën Organizatën Botërore të Shëndetësisë (OBSH) në vitet 1960 dhe 1970 ishin të suksesshme dhe në 1980 lija u shpall sëmundja e parë – dhe mbetet e vetmja – njerëzore që u çrrënjos plotësisht.
Historitë e suksesit si lija janë të rralla. Është më tepër përjashtimi që konfirmon rregullin, thotë Profesori i Asociuar i Historisë në Universitetin e Karolinës së Jugut.
Në mënyrë indikative i referohet malaries, e cila transmetohet përmes parazitëve, është pothuajse po aq e vjetër sa njerëzimi dhe ende ka një llogari të rëndë në jetën e njerëzve. Në vitin 2018, rreth 228 milion raste të malaries dhe 405,000 vdekje u regjistruan në të gjithë botën.
Përkatësisht, sëmundje të tilla si tuberkulozi, lebra dhe fruthi kanë qenë “këtu” për mijëvjeçarë. Dhe pavarësisht përpjekjeve, eliminimi i tyre i menjëhershëm nuk është ende i dukshëm në horizont.
Historiani vëren se nëse i shtojmë kësaj përzierje patogjenë relativisht më të rinj, siç janë HIV dhe Ebola, së bashku me gripin dhe koronavirusët, përfshirë SARS, MERS dhe SARS-CoV-2 që shkakton COVID- 19, pamja e përgjithshme epidemiologjike bëhet e qartë.
Të dhënat tregojnë se niveli vjetor i vdekshmërisë i shkaktuar nga sëmundjet infektive – kryesisht në botën në zhvillim – përbën gati një të tretën e të gjitha vdekjeve në të gjithë botën.
Sot, në një epokë të udhëtimeve globale ajrore, ndryshimeve klimatike dhe shqetësimeve të ekosistemit, ne jemi vazhdimisht të ekspozuar ndaj kërcënimit të sëmundjeve infektive, ndërsa në të njëjtën kohë vazhdojmë të prekemi nga sëmundjet e së kaluarës.
Murtaja e zezë
Edhe infeksionet për të cilat tani kemi vaksina dhe trajtime efektive vazhdojnë të marrin jetë. Ndoshta asnjë sëmundje nuk e kap këtë element më mirë se murtaja, sëmundja infektive më vdekjeprurëse në historinë e njerëzimit. Emri i saj mbetet sinonim i tmerrit edhe sot.
Murtaja shkaktohet nga bakteri Yersinia pestis. Ka pasur shpërthime të panumërta lokale dhe të paktën tre pandemi të dokumentuara të murtajës në 5,000 vitet e fundit, duke vrarë qindra miliona njerëz. Më famëkeqi nga të gjitha pandemitë ishte “Vdekja e Zezë” në mes të shekullit të 14-të.
Sidoqoftë, “Vdekja e Zezë” nuk ishte aspak një shpërthim i izoluar. Murtaja kthehej çdo dekadë ose më shpesh, duke “goditur” shoqëritë tashmë të dobësuara dhe duke kushtuar jetë për të paktën gjashtë shekuj. Edhe para revolucionit shëndetësor të shekullit të 19-të, çdo shpërthim gradualisht ra me muaj, dhe nganjëherë me vite, si rezultat i ndryshimeve në temperaturë, lagështirë, dhe disponueshmërinë e nikoqirëve, mediave dhe numrit të individëve të prekshëm.
Disa shoqëri janë rikuperuar relativisht shpejt nga humbjet e shkaktuara nga “Vdekja e Zezë”. Të tjerët nuk e kanë bërë kurrë. Për shembull, Egjipti mesjetar nuk mund të rikuperohej plotësisht nga efektet e zgjatura të pandemisë, e cila shkatërroi posaçërisht sektorin e saj bujqësor. Efektet kumulative të rënies së popullsisë nuk mund të kompensohen. Ajo shkaktoi rënien graduale të Sulltanatit Mamluk dhe pushtimin e tij nga Osmanët në më pak se dy shekuj.
Është ky bakter murtaje që mbetet me ne edhe sot si një kujtesë e kohëzgjatjes dhe rezistencës shumë të gjatë të patogjenëve.
“Shpresojmë që COVID-19 nuk do të vazhdojë për mijëvjeçarë. Por derisa të ketë një vaksinë efektive, dhe ndoshta edhe pas kësaj, askush nuk është i sigurt. Politika këtu është jetike: Kur programet e vaksinimit dobësohen, infeksionet mund të kthehen”. Vetëm shikoni fruthin dhe poliomielitit, të cilat rishfaqen sa më shpejt që përpjekjet e vaksinimit dobësohen”, thotë Nükhet Varlik.
Ai e përfundon artikullin e saj duke thënë: “Duke pasur parasysh këto precedentë historikë dhe bashkëkohorë, njerëzimi mund të shpresojë vetëm se koronavirusi që shkakton sëmundjen COVID-19 do të provojë të jetë një patogjen i zbulueshëm dhe i zhdukur”. “Por historia e pandemive na mëson të presim diçka ndryshe”./Shekulli
